Raport o sytuacji polskich rodzin

2.5. Sfera ubóstwa w 1996 roku 32

Na podstawie dostępnych dotychczas wyników badań dotyczących zasięgu ubóstwa w Polsce, prowadzonych w oparciu o dane z badań budżetów rodzinnych
można wnioskować, że w pierwszych latach okresu transformacji następowało rozszerzanie się sfery ubóstwa. Największy wzrost zasięgu ubóstwa odnotowano w roku 1990, kiedy to nastąpił bardzo głęboki spadek dochodów realnych gospodarstw domowych. Po obserwowanym w latach osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych rozszerzaniu się sfery ubóstwa, wraz z poprawą sytuacji dochodowej gospodarstw domowych nastąpiło zahamowanie tej tendencji, a nawet stopniowe zmniejszanie się zasięgu ubóstwa absolutnego oraz stabilizacja ubóstwa względnego i subiektywnego. 33 W rezultacie tych zmian odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji 34 spadł np. z 6,4% do 4,3%, odsetek osób poniżej minimum socjalnego zmniejszył się z około 58% do około 47%.
Zasięg ubóstwa relatywnego kształtował się w latach 1995-1996 na poziomie 13-14%. Odsetek gospodarstw domowych z dochodami niższymi od minimum subiektywnego, który wynosił w końcu 1993 roku 40%, obniżył się w 1996 do 31%.
Wyniki zawarte w raporcie Banku Światowego 35 na temat ubóstwa w Polsce są ogólnie zgodne ze wskazaną wyżej tendencją. W raporcie tym stosowano najniższą emeryturę jako granicę biedy i stwierdzono, że w latach osiemdziesiątych żyło w ubóstwie od 5% do 10% ludności. W 1990 roku odsetek ten podniósł się do 15%, a w latach następnych nie rozszerzał się już i ogólnie nie ulegał istotnym zmianom.
Mimo przedstawionych wyżej pozytywnych symptomów poprawy przeciętnej sytuacji materialnej gospodarstw domowych (wzrost realnego poziomu dochodów i wydatków), nadal znaczna część społeczeństwa żyje w trudnych warunkach, poniżej różnie ustalanych granic ubóstwa.

2.5.1. Zasięg sfery ubóstwa

Dane w tablicy 2.17. przedstawiają szacunki zasięgu ubóstwa materialnego wykonane przy zastosowaniu obiektywnych i subiektywnych linii biedy.

TABLICA 2.17. Zasięg ubóstwa w Polsce w 1996 r.

Granice ubóstwaStopa ubóstwa
(odsetek osób poniżej granicy ubóstwa)
Minimum socjalne46,7
Minimum egzystencji4,3
50% średnich wydatków (ekwiwalentnych)
gospodarstw domowych
14,0
Granica subiektywna (lejdeńska)30,5


Źródło: A. Szukiełojć-Bieńkuńska, Wskaźniki ubóstwa (na podstawie badań budżetów
gospodarstw domowych), GUS, Warszawa 1997, s. 17.


Z powyższych szacunków wynika, że w1996 roku 1,7 mln (4,3%) osób żyło w rodzinach, które miały trudności z zaspokojeniem najbardziej elementarnych potrzeb i znajdowały się poniżej minimum egzystencji. Prawie co drugi
Polak żył w gospodarstwie domowym, w którym poziom wydatków był niższy od minimum socjalnego. Równocześnie wydatki 5,4 mln (14%) osób nie przekraczały 50% przeciętnych wydatków ogółu gospodarstw domowych.
Należy przy tym podkreślić, że przyjęta za granicę ubóstwa relatywnego połowa przeciętnych wydatków ekwiwalentnych 36 ogółu gospodarstw domowych ma w warunkach polskich bardzo niską wartość. 37 Kwota ta pozwala jedynie na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W 1996 roku była ona, podobnie jak w latach poprzednich, o około jedną trzecią wyższa od wydatków na samą tylko żywność ponoszonych przez przeciętne gospodarstwo domowe w kraju, ale o około 20% niższa od przeciętnych wydatków przeznaczanych łącznie na żywność, utrzymanie mieszkania, higienę i ochronę zdrowia.

Z badań budżetów gospodarstw domowych wynika też, że w ciągu ostatnich 3 lat nie nastąpiły istotne zmiany w zasięgu ubóstwa relatywnego. Wlatach 1994-1996 odsetek osób wchodzących w skład gospodarstw domowych, w których przeciętne miesięczne wydatki były niższe od przyjętego progu ubóstwa wynosił około 13-14%. Wskaźnik średniej luki wydatkowej dla gospodarstw żyjących w sferze ubóstwa kształtował się w tym czasie na poziomie około 18%. Oznacza to, że poziom wydatków tych rodzin był przeciętnie o około 18% niższy od kwoty stanowiącej granicę ubóstwa.

PRZYPISY

32 W tej części raportu wykorzystano opracowanie A. Szukiełojć-Bieńkuńskiej: Wskaźniki ubóstwa (na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych), GUS, Warszawa 1997.
33 Subiektywną linię ubóstwa wyznacza się na podstawie samooceny własnej sytuacji materialnej (najczęściej dochodu). Absolutną granicą ubóstwa jest m.in. minimum socjalne oraz minimum egzystencji. Relatywne granice ubóstwa wyznacza się jako pewien procent mediany lub średnich dochodów bądź wydatków gospodarstw domowych.
34 Minumum egzystencji jest podstawową linią stosowaną w definiowaniu ubóstwa bezwzględnego. Koszyk, który je wyznacza, zawiera tylko dobra niezbędne do przeżycia: żywność, odzież chroniącą przed zimnem, dach nad głową i podstawową pomoc leczniczą. Minimum socjalne jest to taki poziom niskich dochodów, który pozwala ludziom normalnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa i nie wpaść w ubóstwo. Nie jest to więc linia ubóstwa, lecz linia ostrzegająca przed zagrożeniem ubóstwem. Podano za: S. Golinowska, Linie ubóstwa w praktyce społecznej krajów transformacji, Polityka Społeczna nr 8 z 1995 r.
35 Understanding Poverty in Poland 1995, A World Bank Country Study. W analizie przyjęto jako linię ubóstwa poziom minimalnej emerytury.
36 Przy przeliczeniach uwzględniono skale ekwiwalentności OECD. Zastosowanie skal ekwiwalentności pozwala porównywać ze sobą poziom wydatków gospodarstw domowych o różnym składzie demograficznym.
37 W IV kwartale 1996 r. wartość tak wyznaczonej granicy ubóstwa wynosiła dla gospodarstwa 1-osobowego 263 zł, a dla gospodarstwa 4-osobowego złożonego z dwóch osób dorosłych oraz 2 dzieci poniżej 14 lat - 710 zł.





Dokumenty

© Departament Spraw Rodziny