PEŁNOMOCNIK RZĄDU DO SPRAW RODZINY

 

 PROGRAM

 

POLITYKA PRORODZINNA PAŃSTWA

(wersja skrócona)

(przyjęty w dniu 3.XI.1999 r. przez Radę Ministrów)

 

 

 Warszawa 1999 r.

 

 

WSTĘP

 

Kształtowanie ładu społecznego opartego na poszanowaniu praw człowieka, akceptacji wartości rodziny, realizacji zasady pomocniczości
i dbałość państwa o dobro wspólne – wymaga aktywnej polityki prorodzinnej państwa.

Polityka prorodzinna ma na celu zapewnienie trwania i rozwoju rodziny oraz poszanowanie należnych jej praw, w tym: prawa do samodzielności ekonomicznej  oraz decydowania o wychowaniu dzieci. Dlatego też polityka prorodzinna powinna się rozwijać, a skuteczna polityka socjalna w stosunku do rodzin dysfunkcyjnych i znajdujących się w trudnej sytuacji powinna mieć charakter interwencyjny i uzupełniający.

Jednym z naczelnych zadań umowy koalicyjnej AWS-UW jest polityka na rzecz rodzin wyrażona zapisem: „Polityka rządu w stosunku do rodzin zmierzać będzie do poprawy poziomu ich życia oraz poszanowania praw
i zwiększenia samodzielności ekonomicznej. Prowadzona będzie prorodzinna polityka finansowa, podatkowa oraz pomoc na rzecz rodzin”.

Rodzina, jako podstawowa jednostka społeczna, zapewnia odnowę pokoleń i daje początek procesowi inwestowania w kapitał ludzki. Kapitał ten definiowany jako zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w społeczeństwie stanowi źródło przyszłej zdolności do pracy, zarobków i satysfakcji. Jest on zatem jednym z wyznaczników tempa rozwoju gospodarki, mającym wpływ na jego przyspieszenie.

„Program polityki prorodzinnej państwa” został przygotowany przez Międzyresortowy Zespół do Spraw Opracowania Polityki Prorodzinnej Państwa, powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Dokument powstał na podstawie wniosków wynikających z „Raportu o sytuacji polskich rodzin”, przyjętego przez Radę Ministrów w 1998 r.

Trwałą przesłanką polityki prorodzinnej i jej ważnym narzędziem jest prawo. Ochrona prawna rodziny jest jedną z podstawowych zasad Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 18, 48, 71, 72). Liczne konwencje i pakty międzynarodowe chronią członków rodziny, w tym małżeństwo, dziecko
i kobietę (art. 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; Europejska Karta Społeczna, część I – punkt 16, Konwencja o Prawach Dziecka), przy czym brakuje w tych dokumentach zapisów odnoszących się do bezpośredniej ochrony prawnej rodziny jako całości. Wynika stąd potrzeba promocji i ochrony praw rodziny w międzynarodowym systemie praw człowieka. W niedalekiej przyszłości Polska zamierza przedstawić Komisji Praw Człowieka ONZ rezolucję w sprawie opracowania jednolitego dokumentu gromadzącego i porządkującego prawa rodziny, zawarte obecnie w różnych dokumentach międzynarodowych, w tym Karcie Praw Rodziny.

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego musi być zgodna
z funkcjonującym systemem społecznych wartości. Jedną z najbardziej trwałych wartości tego systemu w społeczeństwie polskim jest właśnie rodzina. W myśl tej zasady polityka prorodzinna staje się istotnym elementem nowego, tworzonego obecnie modelu polityki społeczno-gospodarczej państwa. Program polityki prorodzinnej państwa powinien mieć charakter długofalowy, systemowy i kompleksowy.

Jednym z nadrzędnych, długookresowych celów polityki prorodzinnej jest tworzenie warunków do pełnego rozwoju i funkcjonowania rodziny poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju. Realizacja tego celu wymaga zastosowania takich rozwiązań, które pozwolą zastąpić dominującą obecnie zasadę opiekuńczości państwa zasadą jego pomocniczości wobec rodziny. Podstawową przesłanką wyboru rozwiązań polityki prorodzinnej powinien być powszechny szacunek i akceptacja wartości rodziny oraz przekonanie, że wydatki na rzecz rodziny wychowującej dzieci stanowią inwestycję, która w przyszłości przyniesie społeczeństwu określone korzyści.

O warunkach rozwoju rodziny decydują działania z zakresu polityki gospodarczej i społecznej. Konieczna jest przy tym współzależność rozwiązań przyjmowanych w tych dziedzinach. Tylko takie podejście może zapewnić trwały wzrost ekonomiczny i rozwój sfery społecznej. Łączny efekt realizacji celów tej polityki znajduje odzwierciedlenie zarówno w sytuacji materialnej rodzin, jak i w jakości dostępnych im usług społecznych. Niniejszy Program odnosi się do każdej rodziny, zwłaszcza jednak do rodzin wychowujących dzieci i wymagających wsparcia w wychowaniu i kształceniu młodego pokolenia.

    Analiza sytuacji polskich rodzin przedstawiona w „Raporcie o sytuacji polskich rodzin”, a także liczne opinie ekspertów, wyznaczają następujące główne cele polityki prorodzinnej na najbliższe lata:

-           pomoc rodzinom w uzyskaniu samodzielności finansowej,

-           poprawę warunków mieszkaniowych ludności,

-           przygotowanie dzieci i młodzieży do pełnienia funkcji rodzinnych i społecznych,

-           zahamowanie istniejących negatywnych trendów w rozwoju ludnościowym kraju i poprawa sytuacji demograficznej.

 

Sposoby realizacji tych zadań zostały przedstawione w „Harmonogramie realizacji zadań” załączonym do pełnej wersji programu „Polityki prorodzinnej państwa”. Wśród szczegółowych zadań uwagę zasługują:

1)     zmiana postaw prokreacyjnych w kierunku zwiększenia dzietności rodzin,

2)     zahamowanie spadku liczby zawieranych małżeństw,

3)     wdrożenie skutecznego systemu wspierania budownictwa mieszkaniowego,

4)     wprowadzenie, obok wspólnego rozliczania małżonków, innych rozwiązań prorodzinnych w nowelizacji ustaw podatkowych,

5)     poprawa warunków życia i pracy mieszkańców wsi, w tym sytuacji dochodowej rolników,

6)     wprowadzenie nowych rozwiązań dotyczących finansowania edukacji i szkolnictwa wyższego, takich jak np. uruchomiony w roku akademickim 1998/99 system kredytów studenckich,

7)     wspieranie rodziców w wychowywaniu dzieci i młodzieży,

8)     zmiana systemu pomocy społecznej w celu zwiększenia skuteczności jej działań.

Przedstawiony program prorodzinnej polityki państwa wymaga wdrożenia nowych instrumentów, które zapewnią rodzinie - podstawowej jednostce społecznej - samodzielność i bezpieczeństwo materialne oraz przyczynią się do powiększania „kapitału ludzkiego”, co powinno być ważnym perspektywicznie celem a zarazem wyznacznikiem tempa rozwoju gospodarczego i społecznego.

Wiąże się z tym konieczność ponownego nadania odpowiedniej wartości pracy, wyjaśniania jej sensu, budzenia szacunku dla jej walorów, także duchowych i twórczych w sensie umacniania osobowości człowieka,
a w konsekwencji i społeczeństwa. Jest to bardzo ważne i pilne zadanie dla wszystkich wychowawców młodego pokolenia: rodziców, dziadków, nauczycieli na wszystkich poziomach edukacji, także duszpasterzy
i pracodawców. Praca, efektem której jest tworzenie bazy materialnej, stanowić winna podstawę funkcjonowania rodziny.

Podstawowym zadaniem państwa, wynikającym z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa materialnego rodzinom, powinno być zatem dążenie do stworzenia każdemu dorosłemu obywatelowi możliwości podjęcia pracy zarobkowej. Istniejące już bezrobocie i wchodzący na rynek pracy wyż demograficzny wymagają zdecydowanych działań państwa na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy.

Ważnym zadaniem polityki prorodzinnej jest pomoc rodzinom dysfunkcyjnym oraz pomoc tym, które znalazły się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. Pomoc w zwalczaniu ubóstwa powinna umożliwiać wyrównanie szans rozwojowych młodego pokolenia i zapobiegać marginalizacji rodzin ubogich. To ostatnie powinno być osiągane poprzez różnorodne formy aktywizacji zawodowej, skierowane szczególnie do zagrożonych długotrwałym bezrobociem mieszkańców małych miast i wsi.

Realizacja zintegrowanej polityki prorodzinnej wymaga ścisłej współpracy wielu podmiotów, działających w sposób zharmonizowany. Obok instytucji administracji rządowej, do realizacji polityki na rzecz rodziny w coraz większym zakresie włączają się organy samorządowe wszystkich szczebli oraz organizacje pozarządowe, w tym organizacje wyznaniowe. Te ostatnie, w zdecydowanej większości oparte na wielowiekowej tradycji humanizmu chrześcijańskiego, służą pomocą nie tylko w organizowaniu szkół, zakładów wychowawczych i opiekuńczych, ale dla większości obywateli są także środowiskiem kształtowania cnót obywatelskich. Pomagają także kierować się tymi wartościami w tworzeniu trwałych związków rodzinnych, jak też
w odpowiedzialnym budowaniu wspólnego dobra.

W nowym układzie administracyjnym poszczególne jednostki terytorialne winny ustalać cele oraz realizować politykę prorodzinną zgodnie z lokalnymi potrzebami. Sporządzana w powiatach i województwach diagnoza sytuacji rodzin pozwoli lepiej rozpoznać terytorialne zróżnicowanie potrzeb oraz ułatwi podejmowanie skutecznych decyzji dotyczących podziału środków publicznych oraz wyrównywaniu istniejących różnic między województwami.

Zadania przypisane w programie poszczególnym resortom oraz organom samorządowym będą finansowane przede wszystkim ze środków budżetowych pozostających w ich dyspozycji. Realizacja w kolejnych latach poszczególnych zadań określonych kierunkowo w Programie, uwzględniać będzie priorytety ustalone przez realizatorów, ale jednocześnie będzie uzależniona od możliwości ich sfinansowania ze środków publicznych.

Program „Polityki prorodzinnej państwa”, stanowiący jeden z elementów umowy koalicyjnej AWS i UW, jest nowatorską koncepcją opartą na poszanowaniu praw człowieka, uznaniu wartości rodziny, która zmierza do zapewnienia autonomii i samodzielności rodzin, co w konsekwencji powinno zapewnić rozwój, bezpieczeństwo i stabilizację Państwa.

 

Kierunek I – Zmiany sytuacji demograficznej i struktury rodzin

 

         Czynnik ludzki stanowi podstawę rozwoju społeczno-ekonomicznego. Prawidłowy rozwój ludności warunkuje osiąganie postępu ekonomicznego bez zakłóceń. Wszelkie falowania demograficzne powodują konieczność nieustannego dostosowywania się do zmieniającego się liczbowego stanu oraz struktury wieku ludności. W trosce o zagwarantowanie stabilnych warunków rozwoju społeczno-gospodarczego, należy zadbać o prawidłowy rozwój ludności.

         W sytuacji demograficznej Polski w latach dziewięćdziesiątych za najistotniejsze należy uznać następujące procesy i zjawiska:

1)     spadek liczby zawieranych małżeństw,

2)     wzrost absolutnej i względnej liczby rozwodów,

3)     wyższa umieralność mężczyzn,

4)     spadek urodzeń (w1997 r. urodziło się 412 tys. dzieci, czyli o 135 tys. mniej niż w 1990 r.),

5)     brak prostej zastępowalności pokoleń (średnia liczba dzieci rodzonych przez kobietę w wieku rozrodczym w 1998 r. wyniosła 1,43, podczas gdy prostą zastępowalność pokoleń zapewnia dopiero współczynnik dzietności na poziomie 2,11 - 2,15),

6)     wzrost udziału urodzeń pozamałżeńskich,

7)     zmiany liczby i struktury rodzin.

 

         Zmiany w postawach i zachowaniach demograficznych są powodowane rosnącymi aspiracjami edukacyjnymi i zawodowymi ludzi młodych, konkurencją na rynku pracy, ograniczeniami w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych i materialnych młodych rodzin oraz trudnościami w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych.

Niekorzystne przemiany w postawach wobec małżeństwa i rodzicielstwa stawiają przed polityką prorodzinną określone zadania. Wśród nich do najważniejszych należą:

1)      prorodzinna edukacja całego społeczeństwa, poprzez właściwy system wychowania i edukacji w rodzinie i w szkole, popularyzowanie w środkach masowego przekazu wzorców życia rodzinnego,

2)      kształtowanie systemu norm i wartości, w których rodzina i dzieci będą wartościami priorytetowymi,

3)      tworzenie warunków do godzenia obowiązków wobec rodziny z własnymi aspiracjami jej członków poprzez: zapewnienia młodzieży kształcenia się w szkołach średnich i wyższych, tworzenia młodym szansy dostępu do mieszkania, dążenia do utrzymania wysokiego tempa rozwoju gospodarczego, co będzie sprzyjać powstawaniu nowych miejsc pracy, wsparcia rodziny w opiece nad starszymi i niepełnosprawnymi.

        Tworzenie klimatu poszanowania rodziny, wspierania rodzin
w rozwiązywaniu problemów bytowych i opiekuńczych, to zestaw działań, które w dłuższym okresie powinny zaowocować zahamowaniem spadku liczby zawieranych małżeństw oraz wzrostem liczby urodzeń umożliwiającym osiągnięcie co najmniej prostej zastępowalności pokoleń.

 

Kierunek II – Poprawa kondycji finansowej rodzin

 

Ostatnie lata przynoszą systematyczny wzrost poziomu życia społeczeństwa. Jednak obok oznak poprawy sytuacji finansowej, nadal znaczna część rodzin żyje w bardzo trudnych warunkach. Rodziny nierzadko dotknięte są bezrobociem, które stanowi główną przyczynę trudnej sytuacji materialnej wielu z nich, szczególnie w małych miasteczkach i na wsiach.

Wobec takiej sytuacji troska państwa o zapewnienie rodzinom materialnych warunków rozwoju będzie podążała w dwóch kierunkach:

1)     zgodnie z zasadą pomocniczości państwo będzie stymulować wzrost aktywności własnej rodziny, poprzez stwarzanie warunków dla osiągnięcia przez nią samodzielności ekonomicznej,

2)     rodzinom, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i własnym staraniem nie są w stanie jej sprostać - zapewniona zostanie pomoc państwa poprzez system świadczeń społecznych.

 

Podstawą utrzymania rodziny powinna być jej aktywność, przede wszystkim zawodowa. Dlatego najważniejszym zadaniem jest stworzenie każdej rodzinie warunków umożliwiających utrzymanie się z własnej pracy. W tym celu konieczne jest przede wszystkim:

1)     zapewnienie przyrostu liczby miejsc pracy,

2)     prowadzenie aktywnych działań na rzecz ograniczenia bezrobocia, w tym zwłaszcza bezrobocia długotrwałego, zaznaczającego się szczególnie
w środowiskach wiejskich, służyć temu będzie reforma rynku pracy,

3)     zwiększenie znaczenia dochodów własnych z pracy jako źródła utrzymania rodziny. Obecnie uzupełnianie dochodów z pracy świadczeniami z pomocy społecznej nie należy do rzadkości. Niski poziom wynagrodzeń, wymuszający korzystanie z różnorodnych świadczeń społecznych, nie jest odpowiednią motywacją do zwiększania własnej aktywności zawodowej,

4)     uproszczenie i obniżenie podatków, poprzez wprowadzenie nowego systemu podatkowego, który będzie zachęcał do większej aktywności zawodowej, przy jednoczesnym wprowadzeniu nowych rozwiązań prorodzinnych w systemie podatkowym.

 

Jednocześnie konieczne jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego rodzinom, które nie posiadają własnych dochodów, bądź też dochody te nie są wystarczające dla prawidłowego funkcjonowania rodziny. W szczególności pomoc kierowana będzie do rodzin wielodzietnych, niepełnych, z osobami niepełnosprawnymi, starszymi oraz przewlekle chorymi. Obecnie funkcjonuje wiele świadczeń socjalnych adresowanych do rodziny w różnych fazach jej rozwoju. Zostanie dokonany przegląd i modyfikacja świadczeń pod kątem ich efektywności i właściwego adresowania.

Podjęte zostaną prace nad koncepcją dochodu gwarantowanego. Jego ewentualne wdrożenie musi być poprzedzone analizą obowiązujących rozwiązań w zakresie świadczeń społecznych i oceną ich efektywności oraz uzależnione od możliwości budżetu państwa.

Pilnym zadaniem jest określenie jednolitych zasad ustalania wysokości dochodu uprawniającego do świadczeń w rodzinach rolników. Obecnie wysokość tego dochodu określana jest różnie dla różnych potrzeb.

Jednocześnie nadal będą rozwijane różnorodne formy środowiskowej pomocy rodzinie, głównie w zakresie organizowania opieki nad osobami niepełnosprawnymi, starszymi i przewlekle chorymi. Rozwijane i doskonalone będzie specjalistyczne poradnictwo rodzinne, adresowane przede wszystkim do rodzin dotkniętych przemocą, mających trudności wychowawcze i inne problemy. W każdym powiecie utworzone zostało Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, które ściśle współpracuje z ośrodkami pomocy społecznej w gminach.

Do najpilniejszych zadań z zakresu pomocy socjalnej rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej należy zaliczyć wydłużenie okresu pobierania zasiłku przez kobiety w ciąży i osoby wychowujące dziecko, których trudna sytuacja materialna uprawnia do korzystania z tej formy pomocy, a także zwiększanie wymiaru urlopu macierzyńskiego.

Bezrobocie na wsi jest zjawiskiem bardziej trwałym niż bezrobocie
w mieście i trudniejszym do ograniczenia. Świadomość tej sytuacji była przyczyną przyjęcia przez Rząd „Średniookresowej strategii rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich”. Jednym z priorytetów nowej polityki rolnej jest poprawa sytuacji dochodowej rolników oraz poprawa warunków życia i pracy mieszkańców wsi. Głównym wyzwaniem stojącym przed polskim rolnictwem jest jego restrukturyzacja, sprowadzająca się – w znacznej mierze – do ograniczenia liczby ludności, dla której rolnictwo stanowi główne źródło utrzymania. Będzie się to odbywać nie tylko w wyniku zmniejszania liczby gospodarstw rolnych, przy jednoczesnym zwiększeniu ich obszaru, ale także poprzez pozyskiwanie przez rodziny użytkujące gospodarstwa rolne, dochodów z dodatkowej pracy lub pozarolniczej działalności gospodarczej.

 

Kierunek III– Poprawa warunków mieszkaniowych

 

         Mieszkanie jest obok wyżywienia jednym z podstawowych dóbr pierwszej potrzeby. Tymczasem sytuację mieszkaniową polskich rodzin należy ocenić jako złą. Liczba gospodarstw domowych przewyższa o 1,5 mln liczbę mieszkań, w mieszkaniach substandardowych mieszka około 10 mln Polaków, a około 40 % zajmowanych lokali wymaga kapitalnego remontu.

         Przeciętna powierzchnia mieszkań oddawanych w ostatnich latach do użytku sukcesywnie maleje. Przyczyną tego stanu rzeczy są ceny nowych mieszkań, stanowiące barierę dla większości rodzin. Również wynajęcie mieszkania o rynkowym czynszu przekracza ich możliwości. Poważnym problemem stają się rosnące zaległości w opłatach związanych z użytkowaniem mieszkania, co dla coraz większej liczby rodzin oznaczać może eksmisję.

W celu poprawy tej sytuacji pilne stało się podjęcie przez państwo działań w następujących kierunkach:

1)     stworzenie możliwości uzyskania samodzielnego mieszkania,

2)     pomoc w poprawie warunków mieszkaniowych rodzin,

3)     pomoc w utrzymaniu mieszkania.

 

Wszystkie przedstawione wyżej problemy znalazły odzwierciedlenie
w przyjętych przez rząd „Założeniach polityki mieszkaniowej państwa na lata 1999 - 2003”. Trzy najważniejsze priorytety nowych założeń polityki mieszkaniowej państwa to:

1)      tworzenie warunków do zwiększenia podaży i obniżenia kosztów realizacji mieszkań,

2)      urealnienie czynszów oraz likwidacja formalnych barier zamiany mieszkań,

3)      wzrost sektora mieszkań czynszowych.

         Wdrażanie „Założeń polityki mieszkaniowej państwa na lata 1999 –2003” jest już bardzo zaawansowane i dotyczy:

1.     Wspomaganie remontów budynków mieszkalnych,

2.     Zmodyfikowany system dodatków mieszkaniowych,

3.     Wspomaganie termomodernizacji,

4.     Preferencyjny kredyt na infrastrukturę techniczną towarzyszącą budownictwu mieszkaniowemu,

5.     Kasy oszczędnościowo – mieszkaniowe,

6.     Program własne mieszkanie,

7.     Socjalny program mieszkaniowy,

8.     Pomoc w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i zdarzeń losowych,

9.     Pomoc w spłacie kredytów spółdzielczych „starego portfela”,

10. Premie gwarancyjne dla właścicieli książeczek mieszkaniowych.

 

Kierunek IV – Wychowanie młodego pokolenia

 

         Dzieci i młodzież zasługują na szczególną uwagę ze względu na to, że ich kondycja zdrowotna, etyczna i intelektualna zadecydują o przyszłości naszych rodzin, a tym samym o bycie państwowym i narodowym. Inwestycje
w młodych zwracają się wielokrotnie, bowiem pozwalają zapobiegać wielu niepożądanym zjawiskom i unikać w ten sposób kosztownej walki z ich skutkami.

         Jednym z najważniejszych aspektów wychowania młodego pokolenia jest jego kondycja moralna. W tym zakresie największą rolę odgrywa osobisty przykład rodziców. Mają oni zagwarantowane Konstytucją RP prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami moralnymi i religijnymi. Prawo to rozciąga się na program wychowawczy szkoły, do której dziecko uczęszcza oraz na program mediów publicznych, w szczególności radia
i telewizji. Zadaniem państwa jest zapewnienie możliwości realizacji tego prawa.

         Jednym z najbardziej efektywnych sposobów oddziaływania państwa na wychowanie jest współpraca z rodziną. Dziecko spostrzega świat poprzez pryzmat członków własnej rodziny, zaś prawa rządzące w rodzinie przenosi na stosunki międzyludzkie w społeczeństwie. Proces wychowania w rodzinie wymaga odpowiedniego wsparcia rodziców nie tylko przez specjalnie powoływane do tego celu poradnie, ale przede wszystkim poprzez tworzenie odpowiedniej atmosfery wokół wartości etycznych. Obejmuje to kwestię promowania rodziny w mediach, ale także eliminowanie z przekazu radiowego, telewizyjnego i prasowego przemocy i pornografii.

         Niezbędne będzie także podjęcie zadania edukacji i pedagogizacji rodziców w zakresie wychowania dzieci i młodzieży, poprzez programy edukacyjne prezentowane w mediach publicznych oraz projekty edukacyjne, inicjowanie i wspieranie grup, organizacji, ruchów i stowarzyszeń wychowawczych rodziców. Uzupełnieniem tej działalności winna pozostać sieć poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego, którą należy wspierać i rozwijać.

         W miarę dorastania dzieci państwo zaczyna bezpośrednio oddziaływać na ich proces wychowawczy poprzez wychowanie szkolne. Do podstawowych zadań współczesnej szkoły obok zdobywania wiedzy i umiejętności należy prawidłowe kształtowanie postaw uczniów, dlatego system wychowawczy szkoły powinien być oparty na uznaniu i poszanowaniu systemu wartości. Aby zapewnić nauczycielowi bezpośredni, indywidualny i personalny kontakt z uczniem, należy dążyć do optymalizacji liczebności klas.

         Zasadniczą rolę w wychowaniu szkolnym odgrywają nauczyciele. Podniesienie prestiżu nauczycieli wiąże się w pierwszym rzędzie z poprawą ich statusu materialnego i winno być połączone z podniesieniem wymagań etycznych i zawodowych wobec nauczycieli.

         Prawo rodziców do wychowania swoich dzieci winno znaleźć wyraz
w obligatoryjnym tworzeniu Rad Szkół oraz docelowo we wprowadzeniu Bonu Edukacyjnego. Poprzez aktywne uczestnictwo w Radach rodzice będą mieli wpływ na profil wychowania szkolnego.

         Obecnie można zaobserwować bardzo dobrą tendencję wzrostu liczby młodzieży studiującej. Zapotrzebowanie na wyższe studia nadal jednak przekracza liczbę miejsc na uczelniach. Należy nadal zwiększać liczbę miejsc na uczelniach i w zawodowych szkołach wyższych. Nadal pilną potrzebą jest zwiększenie wydatków na edukację.

         Dorastająca młodzież, często odrzuca autorytet rodziców i nauczycieli, a przyjmuje oddziaływanie rówieśników. Aby ograniczyć niekontrolowany wpływ grup nieformalnych należy wspierać stowarzyszenia wychowawcze, sportowo – turystyczne oraz organizacje młodzieżowe i religijne. W pierwszym rzędzie państwo winno promować przedsięwzięcia formacyjne i wychowawcze, a w miarę posiadanych środków także organizowanie wolnego czasu i wakacyjny wypoczynek. Jednym ze sposobów realizacji tego celu jest również pomoc w organizowaniu szkoleń liderów tych ruchów. Na szczególną uwagę i opiekę zasługują ruchy i stowarzyszenia na wsi, a także organizacje powstałe po roku 1989, które borykają się z wieloma trudnościami związanymi z brakiem środków technicznych i zaplecza materialnego.

         Działalność wyżej wymienionych organizacji powinny uzupełniać zajęcia pozaszkolne organizowane przez szkołę. Należy przywrócić, a w miarę możliwości rozszerzyć ich działalność, mocno ograniczoną w ostatnim okresie. Celowe jest również zorganizowanie w każdej szkole świetlicy. Ogromną rolę w tym zakresie winien odegrać samorząd lokalny.

         Lepszy start młodych ludzi w dorosłe życie jest istotnym elementem wychowania. Ukształtowanie dorastającej młodzieży, aktywnej społecznie, przedsiębiorczej i zaradnej życiowo to - wraz z właściwym wykształceniem - dobre remedium na problemy bezrobocia. Młodzież aktywna będzie bardziej odporna na chwilowe klęski i niepowodzenia związane z wchodzeniem
w dorosłe życie. Aktywność młodych na polu przedsiębiorczości należy wspierać udzielaniem odpowiednich kredytów, dostępem do taniego i łatwego budownictwa mieszkaniowego oraz ułatwianiem tworzenia małych i średnich przedsiębiorstw, w tym także rodzinnych. Ważne jest także dostosowanie kształcenia do aktualnych potrzeb rynku pracy oraz rozwój poradnictwa zawodowego.

         Dzieci i młodzież napotykają na swej drodze rozwoju zagrożenia dla zdrowia fizycznego i psychicznego, które przekraczają możliwości samodzielnej ochrony. Dlatego w najtrudniejszych sytuacjach rodzice i społeczeństwo chronią dzieci i młodzież przed zagrożeniami zewnętrznymi. Obecnie do takich zagrożeń należy zaliczyć szerzący się alkoholizm, narkomanię, pornografię oraz negatywny wpływ mediów i działających sekt. Konieczne jest przeprowadzenie uregulowań ustawowych, np. ograniczenie możliwości rejestrowania sekt, ochrona przed pornografią, zakaz reklamy alkoholu i papierosów oraz przygotowanie nauczycieli, katechetów, pedagogów i liderów młodzieżowych do przeciwstawienia się tym zagrożeniom społecznym. W celu przeciwdziałania sektom należy ponadto: organizować sieci punktów informacyjnych
i poradnictwa, przygotowywać psychologów i terapeutów, uruchomić programy oświatowe dla rodziców oraz wspierać grupy samopomocowe rodziców. Należy tworzyć powiatowe zespoły przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii, współpracujące z odpowiednio przygotowanymi specjalistami oraz skutecznie egzekwować prawo w tym zakresie.

 

Kierunek V – Poprawa stanu zdrowia rodziny

 

      Według Światowej Organizacji Zdrowia głównymi determinantami zdrowia są: styl życia (50%), wpływ czynników środowiskowych (20%), uwarunkowania genetyczne (20%), działalność służby zdrowia (10%).

      Długoterminowa koncepcja poprawy stanu zdrowia rodziny jest oparta na promocji zdrowia, wychowaniu prozdrowotnym, kształtowaniu i propagowaniu stylu życia sprzyjającego zachowaniu zdrowia, w tym poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie.

      Resort zdrowia musi dokonać zmiany w relacjach pomiędzy działaniami profilaktycznymi i naprawczymi, nadając działaniom profilaktycznym najwyższą rangę. Ich lista przedstawia się następująco:

1)     ważną rolę w zapobieganiu chorobom – obok środowisk medycznych i środków przekazu - musi spełniać szkoła i prozdrowotna edukacja,

2)     niewłaściwy styl życia (nikotynizm, alkoholizm i in.) - powinien obciążać finansowo osobę preferującą taki styl, na przykład poprzez płacenie wyższej składki na ubezpieczenie czy partycypację w kosztach leczenia,

3)     bezwzględne egzekwowanie przepisów prawa uniemożliwiających spożywanie przez dzieci i młodzież alkoholu, nikotyny, narkotyków,

4)     zweryfikowanie przepisów dotyczących ochrony środowiska, wzmożenie kontroli zanieczyszczeń środowiska przez podmioty gospodarcze oraz rygorystyczne egzekwowanie kary,

5)     opracowanie i wdrożenie programu badań prenatalnych oraz genetycznych, połączonych z poradnictwem genetycznym, rodzinnym, w celu leczenia dziecka obciążonego wadą genetyczną w okresie życia płodowego,

6)     opracowanie programu monitorowania stanu zdrowia poszczególnych grup ludności, z podziałem na płeć i miejsce zamieszkania.

7)     usprawnienie i prorodzinne ukierunkowanie działań służby zdrowia poprzez:

a)     upowszechnienie instytucji lekarza rodzinnego,

b)    opracowanie zakresu i terminów oraz ustawowe usankcjonowanie badań profilaktycznych dzieci i młodzieży oraz innych grup ludności, w tym przede wszystkim kobiet ciężarnych i w wieku rozrodczym,

c)     realizację Narodowego Programu Zdrowia, "Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce" i innych oraz wdrożenie programów prewencji głównych przyczyn zgonów i niepełnosprawności dzieci i młodzieży,

d)    opracowanie systemu opieki zdrowotnej obejmującej uczniów,

e)     poprawa jakości i dostępności świadczeń medycznych,

f)      zwiększenie liczby i zasięgu terenowego badań przesiewowych w celu lepszego wykrywania nowotworów u osób dorosłych,

g)     opracowanie programu profilaktyki wypadkowości osób starszych,

h)     opracowanie i wdrożenie programu promocji prozdrowotnego stylu życia.

 

Kierunek VI – Pomoc rodzinom z osobami niepełnosprawnymi

 

            W polityce prorodzinnej państwa na szczególną troskę zasługują rodziny z osobami niepełnosprawnymi, w których niepełnosprawność generuje szereg niekorzystnych zjawisk utrudniających samodzielne życie i rozwiązywanie podstawowych problemów ekonomicznych, bytowych, wychowawczych i opiekuńczych.

Działania podejmowane na rzecz tych rodzin powinny być zróżnicowane. Odmiennych form wsparcia i pomocy oczekują rodzice wychowujący dzieci niepełnosprawne, odmiennych zaś niepełnosprawni rodzice wychowujący dzieci zdrowe.

Pomoc rodzinom z osobą niepełnosprawną i chorą będzie realizowana poprzez:

1)     wspieranie dochodów tych rodzin (świadczenia pieniężne i inne formy pomocy finansowej wynikające z ustawy o pomocy społecznej, ustawy o zasiłkach rodzinnych i pielęgnacyjnych),

2)     pomoc w wypełnianiu zadań opiekuńczych,

3)     świadczenia rehabilitacyjne,

4)     system opieki w środowisku szkolnym i kształcenie dzieci niepełnosprawnych,

5)     działania na rzecz aktywizacji zawodowej i ekonomicznego usamodzielniania się osób niepełnosprawnych,

6)     specjalistyczną opiekę medyczną, w tym wczesne diagnozowanie niepełnosprawności,

7)     podniesienie poziomu i dostępności usług rehabilitacyjnych.

Konieczne jest uruchomienie uzupełniających – w stosunku do finansowych – instrumentów pomocowych: szeroko rozumianego doradztwa i poradnictwa, organizowanie lokalnych grup wsparcia i prowadzenie wszechstronnej pracy socjalnej z rodzinami osób niepełnosprawnych. W realizacji tych zadań istotne wparcie winno być udzielone samorządom oraz organizacjom pozarządowym.

Działania na rzecz poprawy sytuacji ekonomicznej rodzin z osobą niepełnosprawną powinny obejmować zarówno prowadzenie wszechstronnej aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych – m.in. poprzez tworzenie nowych miejsc pracy, szkolenia i przekwalifikowania zawodowe, likwidację wszelkiego typu barier funkcjonalnych, jak i zapewnienie warunków do podjęcia pracy przez tych członków rodziny, którzy faktycznie sprawują bezpośrednią opiekę nad osobą niepełnosprawną, jednak nie chcą rezygnować z własnej aktywności zawodowej.

Powodzenie wielu działań prowadzonych wśród osób niepełnosprawnych zależy od sposobu wykorzystania funduszy przeznaczonych na ten cel. W wielu przypadkach uzasadnione ekonomicznie i społecznie jest pozostanie osoby niepełnosprawnej w rodzinie w zamian za jej odpowiednie wsparcie finansowe. Niezbędna w tych sytuacjach jest pomoc w postaci usług opiekuńczych i rehabilitacyjnych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, w przystosowaniu mieszkania do obecności osoby niepełnosprawnej oraz wsparcie psychologiczne. Stałej pomocy finansowej należałoby także udzielić osobom rezygnującym z pracy zawodowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny.

Rozwój usług opiekuńczych wiąże się z rozwojem i wspieraniem działalności organizacji pozarządowych. Niezbędne jest przygotowanie odpowiednich regulacji prawnych sprzyjających takim rozwiązaniom.

Sprawą ważną jest zapobieganie izolacji osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Sprzyja temu tworzenie warunków integracji osób niepełnosprawnych z najbliższym otoczeniem społecznym, przeciwdziałanie izolacji rodzin z osobą niepełnosprawną oraz przygotowywanie osób niepełnosprawnych - tam gdzie jest to możliwe – do samodzielnego życia. W przypadku niepełnosprawnych dzieci powinno umożliwić się pozostawienie dziecka w rodzinie, przy zapewnieniu jej odpowiedniej pomocy w wychowaniu i edukacji. Konieczne jest utworzenie prawidłowo funkcjonującego systemu kształcenia dzieci niepełnosprawnych, przy czym powinno się dążyć do rozwijania kształcenia dzieci w systemie integracyjnym, który zapewnia wszechstronną socjalizację w środowisku.

 

Kierunek VII – Opieka nad dzieckiem

 

         Dziecku należy się specjalna opieka i ochrona. Uznając niezbywalne prawo do życia wszystkich ludzi, należy przestrzegać prawnej ochrony życia ludzkiego od poczęcia aż do naturalnej śmierci. Wiąże się to nierozerwalnie
z ukazywaniem każdego życia ludzkiego jako wartości fundamentalnej. Temu winno być podporządkowane kształtowanie świadomości społecznej.

         Matkom oczekującym narodzin dziecka należy zapewnić specjalistyczną opiekę medyczną i psychologiczną. Zapewnienie opieki najmłodszym – to
w pierwszym rzędzie troska o bezpieczny poród i promocja karmienia piersią,
a następnie pomoc wychowawczo-oświatowa obejmująca dzieci w wieku 0-6 lat oraz opieka zdrowotna nad uczniami w szkole.

         Troska o zdrowie dzieci winna znaleźć także odpowiednie miejsce
w narodowych programach ochrony zdrowia. Ważnym ich elementem musi być propagowanie zdrowego stylu życia, zwłaszcza w zakresie aktywności sportowej i żywienia - bez udziału nikotyny, alkoholu i narkotyków.

         Naturalnym miejscem wychowania dzieci i opieki nad nimi jest dom rodzinny. Jednak konieczność podejmowania pracy przez oboje rodziców
z jednej strony oraz potrzeby edukacyjne dzieci z drugiej wskazują na konieczność instytucjonalnego wsparcia rodziców. W przypadku dzieci najmłodszych – do lat trzech – należałoby działać na rzecz możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez jednego z rodziców, propagując system urlopów wychowawczych dla osób rezygnujących z pracy zawodowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Uzupełnieniem powyższych rozwiązań jest promowanie wypoczynku rodzinnego.

Ważnym elementem w zwiększeniu możliwości opieki nad dzieckiem będzie wprowadzenie do prawa pracy bardziej elastycznych przepisów dotyczących czasu pracy, a także powstawanie firm rodzinnych, w których rodzice mają większą swobodę organizacji własnego czasu pracy.

Wskazane jest wsparcie rodziny w wypełnianiu przez nią funkcji edukacyjnej i socjalizacyjnej. Rolę tę pełnią przedszkola, których liczba i lokalizacja winny być dostosowane do lokalnych potrzeb, przy jednoczesnym stałym podnoszeniu jakości świadczonych przez nie usług. Dlatego przedszkolom należy zapewnić odpowiednio przygotowaną kadrę, a najuboższym rodzinom pomóc finansowo w pokryciu kosztów opieki przedszkolnej.

Ważnym elementem opieki, a zarazem wychowania i edukacji, są środowiskowe świetlice dla dzieci i kluby młodzieżowe oraz  pracownie specjalistyczne i urządzenia sportowo-rekreacyjne. W placówkach tych należy zatrudnić doświadczonych pedagogów, którzy zapewnią właściwą opiekę
i wychowanie oraz pomogą rozwinąć dzieciom zainteresowania. Jest to istotne zadanie dla samorządów.

         Na szczególną troskę zasługują dzieci opuszczone lub osierocone. Najlepszą formą pomocy dla nich jest stworzenie warunków prawnych
i organizacyjnych umożliwiających wczesne ich przysposobienie, chroniące przed chorobą sierocą. Podjęte zostaną działania mające na celu usprawnienie czynności niezbędnych dla przeprowadzenia adopcji tak, aby w możliwie najkrótszym czasie dziecko mogło znaleźć się w rodzinie chcącej je adoptować.

Ustawowego unormowania wymaga postępowanie poprzedzające złożenie w sądzie wniosku o przysposobienie, gwarantujące optymalny, profesjonalnie dokonany dobór przyszłych opiekunów – zarówno przez osoby zamieszkałe w kraju, jak i za granicą. Realizacja tych zamierzeń będzie wymagała dalszego rozwoju sieci ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.

Będą popierane i rozwijane rodzinne formy wychowania zastępczego sierot i sierot społecznych – w szczególności rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. Powinny one zastąpić większość dotychczasowych tradycyjnych domów dziecka. Wymaga to uproszczenia i skrócenia procedur.

         Taki kierunek zmian w opiece nad dzieckiem powinien się rozwijać dzięki zmianie sposobu finansowania podejmowanych działań. Środki finansowe należy adresować i przeznaczać wyłącznie na konkretne dzieci, a nie na instytucje opiekuńcze. Ważną rolę w zakresie opieki nad dzieckiem osieroconym powinien odegrać samorząd lokalny.

         Niezbędne jest zwiększenie skuteczności wykonywania orzeczeń
w sprawach alimentacyjnych oraz w sprawach dotyczących zakresu wykonywania władzy rodzicielskiej, a także prawa do osobistej styczności
z dzieckiem tego z rodziców, który nie sprawuje nad nim bezpośredniej pieczy w związku z rozwodem lub oddzielnym zamieszkiwaniem.

 

Kierunek VIII – Pomoc rodzinom zagrożonym dysfunkcjami

 

         Rodziny dysfunkcyjne i zagrożone dysfunkcjami potrzebują kompleksowej pomocy, skierowanej do wszystkich ich członków i we wszystkich sferach życia. Celem pomocy winno być przezwyciężenie trudności i usamodzielnienie rodziny, poprzez ukazanie sposobów wyjścia
z kłopotów i odpowiednie wsparcie materialne. Ukierunkowana pomoc stanie się bardziej efektywna i nie spowoduje bierności zainteresowanych oraz nie zachęci innych do stawiania siebie w podobnych sytuacjach.

         Należy wprowadzić nowe formy i sposoby pomocy, przy uwzględnieniu wniosków z analizy dotychczasowych rozwiązań. Pomoc winna być wielozakresowa, świadczona przez instytucje o charakterze ponadresortowym (pomoc zdrowotna, materialna, wychowawcza, psychologiczna, lokalowa, prawna, pośrednictwo pracy itp). Zmienić się winien także tryb udzielania pomocy, począwszy od wczesnej interwencji kryzysowej. Świadczenia w tym zakresie należałoby realizować w domach zainteresowanych. Przygotowania do takich działań winny znaleźć odbicie w programach studiów wyższych i podyplomowych.

         Zmian wymaga także model placówek dla osób dysfunkcyjnych. Modernizacja tradycyjnej sieci placówek opiekuńczo-wychowawczych
i resocjalizacyjnych winna postępować w kierunku wielofunkcyjnej instytucji podejmującej m.in. projekty pracy z rodziną dysfunkcyjną i pracy w środowisku otwartym. Uzupełnieniem takiej działalności byłyby nowo powołane internaty
o wzmożonej opiece dla młodzieży niepełnoletniej, pozostającej poza wpływem rodziców oraz placówek dla matek z dziećmi i dla uciekających przed przemocą domową.

         Bardzo ważnym elementem pomocy rodzinom zagrożonym dysfunkcjami będzie rozwój i modernizacja sieci publicznego poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego, prowadzona w kierunku rozwoju poradnictwa rodzinnego i młodzieżowego. Poradnie winny podejmować nowe i intensywne formy pomocy rodzinie (np. system pomocy w środowisku domowym, pomoc dzieciom i młodzieży w środowisku otwartym (m.in. projekty działań wśród młodzieży przebywającej na ulicy czy w subkulturach młodzieżowych), pomocy nieletnim poprzez nowy system mediacji (projekty indywidualnej pracy pedagogicznej alternatywnej dla tradycyjnych środków sądowych).

         Ważnym elementem pracy z rodzinami dysfunkcyjnymi jest poprawa pracy sądów rodzinnych. Należy poprawić efektywność pracy sądów poprzez tworzenie warunków rozwoju zawodowego kadrze sędziowskiej, kuratorskiej, zakładów dla nieletnich i rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych oraz zakończyć reformę kurateli sądowej, zmieniając jej charakter na zawodowo-społeczny.

 

Kierunek IX –Polskie rodziny poza granicami kraju

 

         Liczbę Polaków i osób polskiego pochodzenia, żyjących poza granicami kraju szacuje się na 12-18 mln. Za granicą przebywa także ok. 900 tys. obywateli Rzeczypospolitej Polskiej oraz wielotysięczna rzesza nigdzie nienotowanych polskich robotników sezonowych (składa się ona w większości z ludzi w wieku produkcyjnym i żyjących w rodzinach).

         Przedstawione dane są szacunkowe, ponieważ brakuje na ten temat informacji i opracowań. Należy w związku z tym przeprowadzić kompleksowe badania dotyczące polskich rodzin mieszkających poza krajem. Celem tych badań powinno być kompetentne określenie sytuacji, zagrożeń, potrzeb, możliwości, kierunków rozwoju polskich rodzin na emigracji.

Główne kierunki działań na rzecz rodzin polskich poza granicami kraju to przede wszystkim określenie stanu zagrożeń, potrzeb, możliwości i kierunków rozwoju tych rodzin. Konieczna jest także międzyresortowa koordynacja działań w stosunku do Polonii oraz rozwijanie kompleksowej polityki wobec Polonii, mającej za zadanie wspieranie zachowania tożsamości narodowej rodzin, pomoc w wychowaniu młodego pokolenia w kulturze ojczystej, zabieganie o możliwość nauki języka ojczystego w lokalnym systemie edukacji oraz ochrona dziedzictwa kulturowego poza krajem. Ważna jest także pomoc w rozwiązywaniu problemów rodzinnych, wychowawczych i adaptacyjnych rodzin na emigracji, w tym polskojęzyczne poradnictwo rodzinne i współpraca z organizacjami pozarządowymi. Dla Polaków na Wschodzie ważne jest ograniczenie strefy ubóstwa poprzez wsparcie informacyjne i prawne, organizowanie poradnictwa prawno-zawodowego i ośrodków pomocy dla najsłabszych. Bardzo ważne jest także uproszczenie procedury przywrócenia obywatelstwa polskiego oraz ułatwienie i rozszerzenie reemigracji Polaków ze Wschodu.

 

Kierunek X – Kultura i media a rodzina

 

Rodzina najsilniej kształtuje potrzeby kulturalne, a kultura wywiera znaczny wpływ na kształt rodziny. Coraz pilniejszym zadaniem staje się wykreowanie modelu aktywności kulturalnej konkurencyjnego wobec biernej monokultury mediów elektronicznych.

Podejmując stosowne działania polityka prorodzinna stawia sobie następujące zasadnicze cele:

1)     upowszechnianie wartości związanych z rodziną,

2)     podnoszenie poziomu edukacji kulturalnej,

3)     zwiększenia udziału w wydarzeniach kulturalnych.

 

Ich realizacja to między innymi:

·        promocja prorodzinnych programów kulturalnych w mediach.

·        rozszerzenia zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych

·        promowaniu książek oraz tytułów prasy o walorach wychowawczych dla dzieci i młodzieży,

·        bezpłatny wstęp do galerii państwowych i samorządowych w niedziele oraz ulgowych biletów rodzinnych do instytucji kultury.

 

Środki masowego przekazu coraz silniej wpływają na kształtowanie świadomości społeczeństwa. Powszechny i łatwy dostęp do produkcji pokazującej przemoc i pornografię wymaga stanowczej weryfikacji istniejących rozwiązań administracyjnych i prawnych oraz pilnego podjęcia stosownych działań. W tym zakresie należy:

1.     podjąć systematyczne diagnozowanie wpływu mediów na stan rodziny i informowanie opinii publicznej o ich wynikach,

2.     chronić dzieci i młodzieży przed kontaktem z przemocą i pornografią w mediach (godziny nadawania, treść i jakość programów),

3.     promować w mediach publicznych wartości związanych z rodziną,

4.     przygotować świadomego widza,

5.     zaangażować media w kształtowanie postaw kulturalnych widzów i systematyczną promocję programów prorodzinnych,

6.     opracować przepisy zabezpieczające przed demoralizacją dzieci
i młodzież oraz dezawuowaniem rodziny,

7.     wprowadzić do programów szkolnych problematykę psychologii
i socjologii oddziaływania mediów, a także elementy wiedzy o sposobach działania na podświadomość i manipulowania informacją,

8.     wydzielić zadania kulturotwórcze i edukacyjne mediów od innych przez stworzenie specjalnego kanału telewizji publicznej dla programów niekomercyjnych,

9.     prawnie i finansowo wspierać młodzieżowe czasopisma lokalne oraz odpowiednie tytuły prasy dziecięcej i młodzieżowej,

10. finansowo wspierać działalność instytucji kultury w zakresie edukacji kulturalnej.

 

Kierunek XI – Ochrona prawna rodzin

Działania w zakresie ochrony prawnej rodzin skierowane są przede wszystkim na poprawę sprawności funkcjonowania sądu rodzinnego i jego organów pomocniczych.

         Realizacja tego zadania jest jednak zależna od stosownych możliwości finansowych. Brak dostatecznych środków finansowych uniemożliwia zmniejszenie obciążenia sprawami sędziów i pracowników organów pomocniczych sądów rodzinnych oraz dokończenie reformy kurateli, wykorzystanie w pełni terapeutycznych i mediacyjnych funkcji ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych oraz stworzenie wystarczającej sieci kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą jako placówek pracujących z dziećmi w miejscu zamieszkania.

         Ważnym przedsięwzięciem legislacyjnym jest dokonane już wprowadzenie instytucji separacji. Rozwiązanie to ma posłużyć również wspomaganiu rodziny w okresie poważnego konfliktu między małżonkami i wykorzystaniu wszelkich możliwości jego eliminacji oraz ocaleniu jedności rodziny.

         Walka z patologią w rodzinie stanowi jeden z elementów polityki prorodzinnej. Specyfika działania sądów i ich organów pomocniczych polega na tym, iż wkraczają one w okresie dużego zaawansowania konfliktu lub rozwoju patologii w rodzinie. Stopień zaangażowania sądów i organów pomocniczych będzie o wiele mniejszy, gdy uda się usprawnić działalność profilaktyczną innych podmiotów odpowiedzialnych za politykę prorodzinną państwa.