Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji w roku 1999 Ustawy z dnia
7 stycznia 1993 roku "O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży"
Rozdział V. Wynikające z ustawy warunki dopuszczalności przerywania ciąży
Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza,
w przypadku gdy:
1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo
ciężkiego nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby
zagrażającej jego życiu,
3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciążą powstała w wyniku czynu
zabronionego.
W roku 1999 zgodnie z ustawą przerwanie ciąży mogło być dokonane wyłącznie
przez lekarza i jedynie w powyżej zapisanych przypadkach.
Zabiegi przerwania ciąży wynikające z dwóch pierwszych przesłanek mogły
być przeprowadzone wyłącznie w szpitalu. Przerwanie ciąży w przypadku
uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego,
mogły być dokonywane również w prywatnych gabinetach.
Z danych uzyskanych z poszczególnych województw 21
wynika, że w 1999 roku wykonano ogółem 151 zabiegów przerwania ciąży,
w tym, ani jednego w warunkach ambulatoryjnych 22.
Z powyższego zestawienia wynika, że zarówno w ujęciu absolutnym, jak
i w przeliczeniu na ogólną liczbę urodzeń żywych liczba aborcji w 1999
roku zmniejszyła się dwukrotnie w porównaniu z poprzednim rokiem sprawozdawczym.
W 1998 roku w przeliczeniu na 100 tys. urodzeń żywych wskaźnik aborcji
wynosił 78,4 - tymczasem w roku 1999 na ogólną liczbę urodzeń przypadało
39,5 aborcji na 100 tys. urodzeń żywych.
W związku z zagrożeniem dla życia lub zdrowia matki w roku 1999 wykonano
94 przerwania ciąży 23. Z powodów
pozytywnych wyników badań prenatalnych, które wskazywały na duże prawdopodobieństwo
ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby
zagrażającej jego życiu, wykonano 50 zabiegów 24.
W roku 1999 dokonano jednego przerwania ciąży ze względu na uzasadnione
podejrzenie, że powstała ona w wyniku czynu zabronionego 25.
Ustawodawca, określając warunki dopuszczalności przerywania ciąży, wprowadził
jednocześnie do Kodeksu Karnego przepisy dotyczące odpowiedzialności
karnej za ich przekroczenie.
Zadania wynikające z obowiązku wykonywania ustawy realizowane są przez
organy ścigania i sprawiedliwości na dwóch płaszczyznach:
1) ujawnianie i ściganie sprawców dzieciobójstw oraz nielegalnej aborcji,
2) prowadzenie szeroko pojętej działalności prewencyjnej na rzecz dziecka
i rodziny
Policja podejmuje działania w przypadkach stwierdzonych przestępstw
nielegalnej aborcji (czyn określony w art. 152 kk), dzieciobójstwa (art.
149 kk) i porzucenia małoletniego (art. 210 kk), ze szczególnym uwzględnieniem
przypadków w których nastąpiła śmierć w wyniku porzucenia.
W 1999 roku zwiększyła się liczba stwierdzonych nielegalnych aborcji,
z 17 w roku 1998 do 99 w roku 1999 26.
Zmniejszyła się liczba dzieciobójstw z 38 (w 1998 r.) do 31 (w 1999
r.). O 35,6% zmalała liczba porzuceń dzieci (do lat 15) - z 59 do 38
w 1999 r 27.
Powyższe dane statystyczne dotyczą przestępstw stwierdzonych - zgłoszonych
organom ścigania lub przez nie ujawnionych - co do których w zakończonych
postępowaniach przygotowawczych stwierdzono, iż posiadały znamiona przestępstwa,
a nie pozwalają na formułowanie jednoznacznych ocen o działalności przestępczej
w tym obszarze.
Policja oprócz ujawniania i ścigania sprawców przestępstw, aktywnie
uczestniczy w ogólnopolskim froncie przeciwdziałania i zapobiegania
występującym zjawiskom patologicznym. Prowadzone są również szeroko
zakrojone działania prewencyjne na rzecz dzieci. Policja współuczestniczy
w tworzeniu międzyinstytucjonalnego systemu pomocy osobom w trudnych
sytuacjach, podejmując m.in. Działania informacyjno - edukacyjne, socjalne
i wynikające z przepisów prawa.
Podczas interwencji domowych, oprócz wykonania rutynowych czynności,
na policjantach spoczywa obowiązek właściwej diagnozy problemu, szybkiej
oceny stopnia zagrożenia życia i zdrowia członków rodziny oraz udzielenia
im pomocy nie tylko doraźnej ale też prowadzącej do rozwiązania powstałej
sytuacji. Policjanci monitorują wszelkie nieprawidłowości i patologie
w rodzinie oraz akty przemocy, szczególnie w stosunku do dzieci. W przypadkach
wykraczających poza swoje kompetencje, Policja wnioskuje o udzielenie
pomocy poszkodowanym przez odpowiednie służby społeczne.
W celu podniesienia skuteczności interwencji Policji wobec przemocy
w rodzinie, wprowadzona została procedura "Niebieskich Kart"
- obowiązująca na terenie całego kraju. Nową inicjatywą centralną, z
jaką pod koniec ubiegłego roku wystąpiła Komenda Główna Policji, jest
"policyjny telefon dla ofiar przestępstw", który zostanie
uruchomiony bezpłatnie na terenie całego kraju.
Na szczeblu lokalnym Policja jest wielokrotnie inicjatorem lub współorganizatorem
punktów informacji oraz pomocy psychologiczno-prawnej, "Niebieskiej
Lini", policyjnych telefonów zaufania. Utrzymywany jest stały,
roboczy kontakt z wszystkimi instytucjami i organizacjami zajmującymi
się na co dzień opieką i wychowaniem, pomocą medyczno-psychologiczną
i socjalną.
Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury kontynuowały w 1999
r. działania zmierzające do realizacji przepisów Ustawy przy uwzględnieniu
zmian wynikających z przepisów kodeksu karnego, wprowadzonego w życie
w dniu 1 września 1998 r.
W 1999 r. zarejestrowano w skali kraju 62 sprawy o przestępstwa objęte
zakresem regulacji ustawy 28.
Z podanej liczby 62 zarejestrowanych spraw:
- w 50 z nich - wszczęto postępowania przygotowawcze,
- w 12 sprawach - po sprawdzeniu informacji zawartych w zawiadomieniach
o przestępstwie, odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Podstawę wszczęcia postępowań przygotowawczych lub przeprowadzenia
postępowań sprawdzających stanowiły:
- w 15 sprawach - zawiadomienia zespołów opieki zdrowotnej (w 7 - ordynatorów
oddziałów ginekologiczno-położniczych szpitali, w 3 - dyrekcji szpitali,
w 3 - lekarzy pogotowia ratunkowego, w 1 - dyżurnego działu pomocy doraźnej
i w 1 - Instytutu Ginekologii i Położnictwa Akademii Medycznej),
- w 12 przypadkach - zawiadomienia samych kobiet ciężarnych w związku
z przebytym poronieniem lub nielegalnym - bez ich zgody lub za zgodą
wyrażoną pod presją osób najbliższych - przerwaniem ciąży,
- w 14 sprawach - zawiadomienia innych osób o nielegalnym przerwaniu
ciąży (w tym w 12 przypadkach - złożone przez męża kobiety ciężarnej,
w 1 - przez konkubenta, w 1 - przez sąsiadów),
- w 8 przypadkach - zawiadomienia o znalezieniu płodu ludzkiego złożone
przez przypadkowe osoby (3 - o znalezieniu ich w śmietnikach, 3 - na
osadnikach w oczyszczalniach ścieków, 1 - w zabudowaniach gospodarczych,
1 - w kanale odprowadzającym wodę),
- w 5 sprawach - zawiadomienia anonimowe przekazane organom ścigania,
- w 5 przypadkach - ustalenia wynikające z innych spraw karnych prowadzonych
w organach prokuratury i policji,
- w 1 sprawie - zawiadomienie złożone przez redakcję gazety, po potwierdzeniu
przez dziennikarzy - w związku z ogłoszeniem prasowym - nielegalnej
praktyki przerywania ciąży w jednym z prywatnych gabinetów ginekologicznych,
- w 1 sprawie - doniesienie Stowarzyszenia Obrony Praw Dziecka,
- w 1 ze spraw - materiały przesłane jednostce prokuratury przez sąd,
po ich wyłączeniu z toczącego się postępowania sądowego w innej sprawie
karnej.
Poza prowadzonymi w formie śledztw lub dochodzeń postępowaniami wszczętymi
w 1999 r., kontynuowano również 4 postępowania przygotowawcze, zarejestrowane
w poprzednim okresie statystycznym 29.
Przedmiotem wymienionych postępowań było uzasadnione podejrzenie zaistnienia
następujących przestępstw:
- z art. 152 § 1 i 2 kk (względnie art. 152 b d.kk) - przerwanie ciąży
za zgodą kobiety ciężarnej, lecz z naruszeniem przepisów cytowanej ustawy
- w 47 sprawach,
- z art. 153 § 1 i 2 kk - stosowanie przemocy wobec kobiety ciężarnej
lub w inny sposób bez jej zgody przerwanie ciąży, bądź też przemocą,
groźbą bezprawną lub podstępem doprowadzenie kobiety ciężarnej do przerwania
ciąży - w 6 sprawach,
- z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 153 § 1 kk - usiłowanie doprowadzenia
przemocą wobec kobiety ciężarnej do przerwania ciąży - w 1 z postępowań.
Z wymienionych 54 spraw prowadzonych w jednostkach prokuratury w formie
śledztw lub dochodzeń w 1999 r. zakończono merytorycznie 40, w tym:
- w 6 sprawach skierowano akty oskarżenia do sądów przeciwko 11 oskarżonym,
- w 1 z nich skierowano wniosek do sądu o umorzenie postępowania karnego
z uwagi na niepoczytalność sprawcy czynu oraz o zastosowanie wobec niego
środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia go w szpitalu dla psychicznie
chorych,
- w 33 sprawach postępowania umorzono, w tym:
- w 20 z nich - wobec niepopełnienia czynu lub braku danych dostatecznie
uzasadniających podejrzenie jego popełnienia (art. 17 § 1 pkt 1 kpk),
- w 6 z nich - wobec ustalenia, iż czyn nie zawiera ustawowych znamion
czynu zabronionego (art. 17 § 1 pkt 2 kpk),
- w 1 sprawie - wobec przedawnienia karalności przestępstwa (art. 17
§ 1 pkt 6 kpk)
- w 6 sprawach - wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa.
Z pozostałych 14 prowadzonych postępowań przygotowawczych - 12 pozostaje
w toku, natomiast w 2 - postępowania zawieszono z uwagi na długotrwałą
przeszkodę uniemożliwiającą ich kontynuowanie.
Analiza materiału dowodowego zgromadzonego w 20 sprawach umorzonych
wobec niepopełnienia przestępstwa lub braku danych dostatecznie uzasadniających
podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 17 § 1 pkt 1 kpk) oraz w
6 z nich - wobec ustalenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego
(art. 17 § 1 pkt 2 kpk) wykazała, że decyzje w tych sprawach zapadły
po wszechstronnym wyjaśnieniu okoliczności zdarzeń, mających postać
samoistnych poronień, obumarcia płodu, powikłań związanych z przebiegiem
ciąży i stanem zdrowia kobiet ciężarnych.
Wyjaśnienie okoliczności tych zdarzeń miało formę procesową i polegało
na przesłuchaniu zarówno pokrzywdzonych, jak i pozostałych świadków,
zgromadzeniu niezbędnej dokumentacji lekarskiej, ekspertyzach i zasięganiu
opinii biegłych lekarzy różnych specjalności. Charakter zdarzeń będących
przedmiotem postępowań przygotowawczych w sprawach tego rodzaju, a także
okoliczności, w jakich dochodziło np. do samoistnych poronień czy powikłań
ujawnionych w późniejszych badaniach lekarskich, niejednokrotnie nie
pozwalały na jednoznaczne określenie czasu, miejsca i przyczyn ich zaistnienia
i ustalenia ewentualnego przyczynienia się osób trzecich do takich zdarzeń.
Z tego też względu znaczący procent spraw stanowią postępowania zakończone
ich umorzeniem na wymienionych wyżej podstawach prawnych.
Z kolei w 6 sprawach umorzonych wobec niewykrycia sprawców takich czynów
podejmowane są nadal czynności zmierzające do ustalenia osób dokonujących
wbrew przepisom ustawy zabiegów przerywania ciąży bądź osób pomagających
w ich dokonywaniu i nakłaniających kobiety ciężarne do poddania się
takim zabiegom.
Niepokojącym zjawiskiem jest wzrastająca liczba stwierdzonych przypadków
odnalezienia płodu porzuconego przez kobiety lub pomagające im w tym
osoby najbliższe. W świetle ustaleń poczynionych w 8 takich sprawach
wszczętych w 1999 r. stwierdzić jednak należy, iż w części tych spraw
przeprowadzone oględziny zewnętrzne i wewnętrzne płodu ludzkiego pozwalają
na ustalenie, że nie był on zdolny do życia pozałonowego. Spośród wymienionych
przypadków w 3 z nich ustalenia w tym zakresie potwierdziły zdolność
noworodka do życia poza organizmem matki, w 5 z nich - wykluczyły taką
możliwość.
Należy stwierdzić, iż przedstawione w niniejszej informacji dane dotyczące
liczby zarejestrowanych w jednostkach prokuratury spraw, rodzaju podjętych
w nich decyzji merytorycznych oraz treści zapadłych wyroków sądowych
- nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych ocen zarówno co do skali
zjawiska, jak i wniosków w zakresie skuteczności samej ustawy z dnia
7 stycznia 1993 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 78 z późn. zmianami) oraz uregulowań
zawartych w obowiązującym kodeksie karnym w ograniczaniu rozmiarów nielegalnej
aborcji.
Zob. Załączniki, tab. 9. Przerwania ciąży wykonane w
1999 r. według województw.
W roku 1998 wykonano 310 zabiegów, w tym 2 przerwania
ciąży dokonane ambulatoryjnie.
W roku 1998 wykonano ich 211.
W roku 1998 zabiegów z tego samego powodu było 46.
W roku 1998 zabiegów tego typu było 53.
Zob. Załączniki, tab. 10. Liczba stwierdzonych przestępstw
nielegalnej aborcji w 1999 r. według kwalifikacji prawnej.
Ze względu na zmianę kryteriów porzucenia - statystyka
prowadzona od początku lat 90 podaje ogólną liczbę porzuceń, która obejmuje
zarówno porzucenie osoby do lat 15 jak i osoby nieporadnej, zob. Załączniki,
tab. 7. Liczba stwierdzonych dzieciobójstw, porzuceń i porzuceń ze skutkiem
śmiertelnym.
W roku 1997 zarejestrowano 40, a w roku 1998 - 42 spraw
tego rodzaju.
W roku 1998.
|