|
|
CZĘŚĆ I WYRÓWNYWANIE STATUSU PŁCI I POPRAWA SYTUACJI KOBIET W POLSCE - PRZEGLĄD TENDENCJI Po przyjęciu Platformy Działania i Deklaracji Pekińskiej Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął w kwietniu 1997 r. Krajowy Program Działań na Rzecz Kobiet. Stanowi on realizację dobrowolnego zobowiązania Rządu Rzeczypospolitej Polskiej do podejmowania zaleceń dokumentu końcowego Konferencji Pekińskiej. Podstawowym, nadrzędnym i długofalowym celem strategicznym tego programu jest promowanie i ochrona praw kobiet w kontekście praw człowieka oraz respektowanie zasady równości płci i niedyskryminacji w prawie i praktyce, we wszystkich sferach życia społecznego (str.2). Obecny rząd wykonuje go zgodnie z postanowieniami, kierując się zasadą uwzględniania "specyfiki krajowej i regionalnej, jak również uwarunkowań historycznych, kulturowych i religijnych", która jest zawarta w paragrafie 9, rozdziału II Platformy Działania i Deklaracji Pekińskiej. Obok Krajowego Programu Działań na Rzecz Kobiet rząd podejmuje działania na rzecz poprawy sytuacji kobiet w ramach realizowanej polityki prorodzinnej. Zamierzeniem tej polityki w stosunku do kobiet jest łagodzenie obciążeń wynikających z konieczności godzenia przez kobiety i mężczyzn obowiązków zawodowych i rodzinnych, przeciwdziałanie wszelkim formom przemocy, wychowywanie młodego pokolenia do partnerstwa w rodzinie oraz do odpowiedzialnego rodzicielstwa. Przewidziane są określone zmiany w systemie podatkowym, nowelizacja Kodeksu pracy i systemu zabezpieczenia społecznego (wzorowane na pozytywnych rozwiązaniach w krajach Europy Zachodniej i innych). Prawo polskie gwarantuje równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona w 1997 r., w artykule 33, paragraf 2, zapewnia wszystkim "równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń". Jednakowe uprawnienia gwarantuje kobietom i mężczyznom kodeks pracy i kodeks rodzinno-opiekuńczy; kobieta korzysta ze szczególnej ochrony z tytułu macierzyństwa. Wyniki badań opinii publicznej wskazują, że zapisy o równości płci zawarte w Konstytucji są - w opinii większości społeczeństwa - wystarczające (62%), a droga do stanowisk publicznych otwarta dla wszystkich, którzy chcą uczestniczyć w życiu publicznym i mają odpowiednie kwalifikacje. Polskie szkoły są jednakowo dostępne dla dziewcząt i chłopców. W liceach ogólnokształcących uczy się więcej dziewcząt; szkoły techniczne wybierają częściej chłopcy. Wśród ogółu osób przyjętych na studia dzienne w roku akademickim 1998/1999 połowę stanowiły kobiety, w uniwersytetach odsetek kobiet wynosił ponad 60%. W grupie osób dorosłych wyższe wykształcenie ma więcej kobiet niż mężczyzn. Mimo istniejących zapisów, gwarantujących jednakowy dostęp do pracy, identyczne prawo do awansu na stanowiska kierownicze oraz jednakową płacę za pracę o tej samej wartości, na rynku pracy istnieją pozaprawne dysproporcje między kobietami i mężczyznami. Występujące przypadki nierównego traktowania kobiet i mężczyzn znajdują swój wyraz w większym udziale kobiet w grupie osób bezrobotnych (w lutym 1999 r. kobiety stanowiły 53,5% ogółu tej populacji). Kobiety są częściej zwalniane z pracy. Różnie też kształtują się wynagrodzenia kobiet za wykonywanie tej samej pracy, co mężczyźni (w październiku 1998 r. przeciętne wynagrodzenie mężczyzn było o 24% wyższe od przeciętnego wynagrodzenia kobiet). Kobietom - z reguły - trudniej jest awansować niż mężczyznom (o awansie często decyduje poziom kompetencji, niekiedy wysługa lat lub stopień dyspozycyjności pracownika - tu dyskryminowane jest macierzyństwo). Niemniej jednak sytuacja w tym zakresie stopniowo poprawia się, o czym świadczy np. coraz częstsze zajmowanie przez kobiety odpowiedzialnych stanowisk - zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Obserwujemy szereg pozytywnych zjawisk świadczących o coraz lepszej pozycji kobiet. Wśród nich na podkreślenie zasługuje np. to: - iż kobiety są objęte priorytetem społecznym w zakresie zwalczania bezrobocia oraz przeciwdziałania wszelkim formom przemocy, w tym również w walce z przemocą w rodzinie; częściej uczestniczą w szkoleniach dla bezrobotnych, a po ich ukończeniu podejmuję pracę; - wyraźnie rośnie odsetek kobiet prowadzących własną działalność gospodarczą; już ponad jedna trzecia ogółu przedsiębiorstw prywatnych jest zarządzana przez kobiety. Nowy Kodeks pracy zakazuje stosowania dyskryminacji ze względu na płeć w stosunkach pracy. Wprowadzono zakaz umieszczania w katalogu wymagań pracodawcy danych dotyczących płci i wieku pracowników. Zmodyfikowano przepisy dotyczące wykazu prac zabronionych kobietom, znosząc jego obligatoryjność w określonych przypadkach. W związku ze staraniami Polski o przystąpienie do Unii Europejskiej podjęto szereg działań mających na celu zmiany polskiego prawa pracy w celu jego dostosowania do przepisów prawa unijnego. W końcu 1998 r. wprowadzono regułę równego traktowania kobiet i mężczyzn w systemach ubezpieczeń społecznych. Mimo ustawowych różnic wieku emerytalnego kobiet (60 lat) i mężczyzn (65 lat), pracodawca nie może zwolnić z pracy kobiety, która osiągnęła wiek emerytalny, a nadal chce pracować, ale przez 5 kolejnych lat musi ją zatrudniać tak jak mężczyznę (stanowi o tym orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego). W roku 1999 po raz pierwszy przyjęto do akademii wojskowych kobiety. Rośnie liczba dziewcząt w szkołach policyjnych. W celu ograniczenia przemocy wobec kobiet Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi monitoring przestępstw przeciw rodzinie i kobietom oraz odpowiednie szkolenia, m.in. dla wojewódzkich kuratorów rodzinnych. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji pracuje nad ograniczeniem zjawiska handlu kobietami. Ministerstwo Spraw Zagranicznych od czterech lat współpracuje z właściwymi organami w innych krajach w dziedzinie dotyczącej wykorzystywania seksualnego kobiet polskich przebywających za granicą. Od 1997 r., we współpracy z United Nations Development Programme (UNDP), z powodzeniem realizowany jest rządowy Program Przeciw Przemocy - Wyrównać Szanse. W październiku 1998 roku wprowadzono nową procedurę interwencji domowej, tzw. niebieskie karty. Jest ona m.in. źródłem danych o faktach i rodzajach przemocy, o jej przyczynach oraz sprawcach i ofiarach. Przy współpracy samorządów powstają ośrodki wczesnej interwencji kryzysowej. Wszystkie kobiety w okresie ciąży, porodu i połogu mogą korzystać z opieki kwalifikowanego personelu medycznego. Realizacja prozdrowotnych projektów podejmowanych w ramach Narodowego Programu Zdrowia zaowocowała szybkim obniżeniem współczynnika umieralności niemowląt do poziomu 9,5 zgonów na 1000 urodzeń żywych w 1998 r. W ogólnodostępnych statystykach Głównego Urzędu Statystycznego istnieje podział danych według płci, co umożliwia dokonywanie analiz danych i oceny sytuacji kobiet. Problematyką kobiecą zajmują się liczne ośrodki naukowe. Na Uniwersytecie Warszawskim istnieje Studium Podyplomowe Gender Studies, w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk działa Pracownia Badań nad Kobietami. Podobne kierunki studiów utworzono w innych miastach. Podsumowując, należy wyraźnie zaznaczyć, iż sytuacja kobiet w Polsce nie jest zła, zwłaszcza w odniesieniu do innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, doświadczających skutków społeczno - ekonomicznej transformacji. Ważną sprawą, którą należy mieć na względzie jest fakt, iż wdrażanie postanowień Platformy Pekińskiej musi odbywać się w warunkach uwzględnienia specyfiki krajowej i regionalnej, jak również uwarunkowań historycznych, kulturowych i religijnych każdego kraju oraz z poszanowaniem różnych wartości etycznych i przekonań filozoficznych poszczególnych osób oraz ich środowisk (paragraf 9, rozdział I Platformy Działania i Deklaracji Pekińskiej). CZĘŚĆ II
ŚRODKI FINANSOWE I INSTYTUCJE Za realizację postanowień zawartych w Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet, są odpowiedzialne poszczególne agendy rządowe. Dlatego środki na podejmowanie działań zgodnych z wytycznymi Konferencji Pekińskiej znajdują się w budżetach poszczególnych ministerstw, w zależności od sfery działania. Są to przede wszystkim fundusze Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Krajowego Urzędu Pracy. Z funduszy tych instytucji finansowane są programy skierowane na zwiększanie liczby miejsc pracy, programy szkoleniowe oraz wspomagające kobiety w podejmowaniu samodzielnej działalności gospodarczej. Przykładem wspomnianych działań może być Krajowy Plan Zatrudnienia Absolwentów "ABSOLWENT 98", w którym głównie zaangażowane są kobiety. Stanowią one większość osób korzystających z pożyczek na podjęcie działalności gospodarczej; przeważają również wśród uczestników warsztatów organizowanych w ramach Indywidualnych Planów Działania oraz wśród osób podejmujących pracę. Z innych przedsięwzięć na uwagę zasługuje program "Aktywizacja zawodowa długotrwale bezrobotnych kobiet z terenów wiejskich, w szczególności zwolnionych z Państwowych Gospodarstw Rolnych", realizowany przez wszystkie wojewódzkie urzędy pracy. Program ten obejmuje szkolenie kobiet, zatrudnianych następnie w charakterze opiekunek - sióstr pogotowia Polskiego Czerwonego Krzyża. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa pokrywa koszty szkolenia części uczestniczek - byłych pracownic Państwowych Gospodarstw Rolnych. Samorządy lokalne udzielają pomocy materialnej uczestniczkom programu. Rejonowe Urzędy Pracy pokrywają część kosztów szkolenia i refundują koszty zatrudnienia przez okres 6 miesięcy w ramach robót publicznych. Wspomniana Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa uruchamia dodatkowo preferencyjne linie kredytowe na tworzenie miejsc pracy na wsi. Na nowych miejscach zatrudniane są osoby bezrobotne, a część kosztów z tym związanych pokrywa Fundusz Pracy. Wśród innych możliwości finansowania przedsięwzięć związanych ze wdrażaniem programu aktywizacji zawodowej długotrwale bezrobotnych warto wymienić również środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej. Istnieje możliwość składania przez pozarządowe organizacje kobiece wniosków o przydział środków na realizację różnych zadań. Dla przykładu można tu wymienić:
i analiz,
których zadaniem jest wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, zapewnienie korzystnych warunków w początkowym okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez osoby dotychczas pozostające bez pracy, itp. Programy służące wspieraniu kobiet, realizowane przez organizacje pozarządowe, dotowane są również z budżetu Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny. Między innymi, na postawie wniosków o dofinansowanie określonych działań Pełnomocnik przydziela środki na pokrycie części kosztów inicjatyw podejmowanych przez organizacje pozarządowe. Samorządy przejęły zadania związane z organizowaniem specjalistycznego poradnictwa i prowadzeniem ośrodków interwencji kryzysowej dla ofiar przemocy. Z ważnych osiągnięć ostatnich lat należy wymienić wprowadzenie zakazu zwyczajowego kierowania bezrobotnych kobiet do legalnie działających agencji towarzyskich zgłaszających miejsca pracy, co narażało je na wykorzystywanie seksualne i inne formy przemocy. W ostatnich latach, realizując dwa programy: 1) promocja zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego w systemie edukacji i poprzez system edukacji (projekt nadzorowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej), oraz 2) promocja zdrowia matki i dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem planowania rodziny (projekt nadzorowany przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej) korzystano również ze środków United Nations Development Programme.
CZĘŚĆ III REALIZACJA CELÓW W NAJWAŻNIEJSZYCH OBSZARACH PLATFORMY DZIAŁANIA INSTYTUCJONALNE MECHANIZMY AWANSU KOBIET Na szczeblu rządu, sprawy kobiet i rodziny, dzieci i młodzieży znajdują się w kompetencji Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny. Pełnomocnik jest powoływany na mocy rozporządzenia Rady Ministrów i działa w strukturze Kancelarii Premiera. W hierarchii administracyjnej rządu występuje w randze sekretarza stanu. W obecnym rządzie, powołanym w listopadzie 1997 r., zadania uprzedniego Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny i Kobiet oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Dzieci stały się zadaniami Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny. W Biurze Pełnomocnika sprawy dotyczące kobiet znajdują się w gestii dyrektora Biura. Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny inspiruje i koordynuje działania na rzecz kobiet i rodziny, realizowane zarówno przez poszczególne resorty (edukacji, zdrowia, pracy i polityki społecznej, sprawiedliwości, ochrony środowiska i zasobów naturalnych, itp.) jak i związane z wdrażaniem postanowień światowych konferencji poświęconych rodzinie i kobietom. Przedstawiciele Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny aktywnie uczestniczą w międzynarodowych spotkaniach, na których prezentowane są raporty z realizacji zobowiązań konferencji kairskiej, konferencji kobiet w Pekinie oraz szczytu na rzecz rozwoju społecznego, który odbył się w Kopenhadze. Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny opiniuje także podejmowane przez rząd rozwiązania. Współpracuje z siecią pełnomocników do spraw rodziny, powołanych przez wojewodów. Dysponuje niewielkim, wydzielonym w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów budżetem pozwalającym na samodzielną realizację określonych zadań. Informację ze swojej działalności przedstawia corocznie Radzie Ministrów. Na szczeblu Parlamentu, problemami kobiet i rodziny zajmują się: Komisja Rodziny Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Komisja Rodziny i Polityki Społecznej Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Funkcjonuje również Parlamentarna Grupa Kobiet. Aktywne działania na rzecz równouprawnienia podejmują również liczne organizacje pozarządowe. Ich członkinie uczestniczą w programach przeciwko przemocy, zajmują się wychowaniem zdrowotnym, przygotowaniem młodego pokolenia do odpowiedzialnego rodzicielstwa i życia w rodzinie, organizują szkolenia dla bezrobotnych kobiet i inne. Niektóre z tych organizacji brały udział w przygotowaniu projektu ustawy o równym statusie płci. PRAWA KOBIET JAKO PRAWA CZŁOWIEKA Podstawę prawną do przestrzegania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn stanowią zapisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązującej od jesieni 1997 r. Postanowienia Art.32 orzekają, że:
W myśl Art. 33: 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. Inny akt prawny, zawierający gwarancje równego statusu kobiet i mężczyzn, to Kodeks Pracy, znowelizowany w lutym 1996 r. W myśl zapisu Art. 112 : Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków: dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie pracy. Treść Art. 113 brzmi: Jakakolwiek dyskryminacja w stosunkach pracy, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynależność związkową - jest niedopuszczalna. Szeroki i szczegółowy zakres działań na rzecz kobiet i ich równego udziału w różnych dziedzinach życia jest zawarty w dokumencie zatytułowanym Krajowy Program Działań na Rzecz Kobiet do roku 2000. Postanowienia Programu stanowią zapis działań podejmowanych w Polsce w kontekście wskazań Platformy Działania i Deklaracji Pekińskiej. Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów w kwietniu 1997 r. Realizacja postanowień w nim zawartych leży w gestii poszczególnych ministerstw (odpowiednio do obszarów działania), różnych szczebli organów terenowej administracji rządowej oraz urzędów centralnych i innych instytucji państwowych. Koordynacja realizacji przypisana jest Pełnomocnikowi Rządu do Spraw Rodziny. Konieczność podejmowania działań na rzecz osiągania przez kobiety równouprawnienia wynika również z postanowień międzynarodowych i regionalnych aktów prawnych, ratyfikowanych przez Polskę. Są to m.in.: Konwencja o Prawach Politycznych Kobiet, Konwencja o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet, Konwencja Nr 100 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości, Konwencja Nr 111 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu (z 1958 r.), Konwencja o Prawach Dziecka. Na wymienienie zasługują także takie akty jak: Europejska Karta Społeczna, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. KOBIETY A WŁADZA I PODEJMOWANIE DECYZJI Udział kobiet w strukturach władzy i procesie podejmowania decyzji, zapisany jako jeden ze strategicznych celów Krajowego Programu Działania na Rzecz Kobiet, jest coraz większy, choć nadal mniej kobiet decyduje się na pełne uczestnictwo w życiu politycznym i społecznym. Wśród posłów obecnej kadencji Sejmu, kobiety stanowią 13,0%, a wśród senatorów - 12,0% (w poprzedniej kadencji udział kobiet w Sejmie i Senacie był taki sam i wynosił 13,0%). W grupie wyższych kierowników i urzędników państwowych odsetek kobiet sięga 25%. W nowym 17-osobowym rządzie zasiadły 3 kobiety. Niemal połowa wiceministrów i sekretarzy stanu to również kobiety. W Kancelarii Premiera wśród 27 dyrektorów departamentów jest 12 kobiet. W grupie wyższych kierowników i urzędników państwowych kobiety zajmują jedną czwartą stanowisk. Kobiety stanowią 17% członków istniejących partii politycznych. W stowarzyszeniach społecznych jedna trzecia członków - to kobiety. W stowarzyszeniach gospodarczych ich udział wynosi 15%, w organizacjach naukowych - 29%, w związkach zawodowych - 35%. W stowarzyszeniach społeczno-kulturalnych i turystycznych kobiety stanowią niemal połowę członków, a w organizacjach oświatowo-wychowawczych - dwie trzecie. Trwają dyskusje na temat możliwości zwiększenia udziału kobiet w życiu politycznym i społecznym. EDUKACJA Art. 70 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. gwarantuje wszystkim równe prawo do edukacji. Publiczne szkoły według tego zapisu są bezpłatne, dostęp do nich powszechny i równy. Procentowy udział kobiet i mężczyzn w nauczaniu na różnym poziomie w roku szkolnym 1997/1998 prezentuje załączona tabela. Tabl. 1. Uczniowie i studenci w roku szkolnym 1997/98 według płci
Źródło: Rocznik Statystyczny 1998. Z liczb zawartych w załączonej tabeli wynika, że kobiety i mężczyźni mają równy dostęp do edukacji w szkołach różnych szczebli i typów. Wśród uczniów liceów ogólnokształcących i szkół policealnych jest więcej kobiet niż mężczyzn; również wśród studentów kobiety stanowią ponad połowę. Odniesienie tych liczb do roku szkolnego 1995/96 pozwala stwierdzić wzrost udziału kobiet wśród słuchaczy szkół wyższych z 53,4% do 56,6%. Zwiększył się również dostęp kobiet do szkół różnych typów. W 1999 r. po raz pierwszy kobiety rozpoczęły studia w Wojskowej Akademii Technicznej. Notowany jest też stopniowy wzrost udziału kobiet wśród studentów szkół policyjnych. Trudna sytuacja na rynku pracy wymaga nieustannego dostosowywania się do zmieniających się wymagań rynku pracy. Kobiety dotknięte bezrobociem aktywnie uczestniczą w różnego rodzaju kursach i szkoleniach. W latach 1995-98 liczba osób pozostających bez pracy i uczestniczących w różnego rodzaju kursach wzrosła niemal dwukrotnie. W 1995 r. przeszkolono 82.1 tys. osób, w 1998 r. - 141,4 tys. co stanowiło 7,3 % ogółu osób bezrobotnych. Kobiety stanowiły blisko 60 % uczestników tych szkoleń. Po zdobyciu odpowiednich kwalifikacji podejmowały pracę zgodnie z nowymi kwalifikacjami. Wśród celów strategicznych, zapisanych w Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet, znajduje się edukacja społeczna w zakresie równych praw i równych szans kobiet i mężczyzn. W dążeniu do realizacji tego celu godne podkreślenia są następujące fakty. Środki masowego przekazu coraz częściej podejmują temat równych praw kobiet i równego statusu płci. Upowszechniane są dane statystyczne oraz wyniki badań dotyczące sytuacji kobiet, ich potrzeb i oczekiwań. Opracowywane przez Główny Urząd Statystyczny dane liczbowe uwzględniają także płeć. Można zauważyć wyraźny postęp w rozwoju akademickich studiów podyplomowych typu women's studies i gender studies. Na rynku wydawniczym pojawia się coraz więcej publikacji dotyczących kobiet; organizowane są liczne konferencje i seminaria poświęcone problemom kobiet i i ich równemu udziałowi w różnych sferach życia. Efektem popularyzowania treści związanych z sytuacją kobiet jest uwrażliwianie społeczeństwa na zjawisko dyskryminacji i przemocy. I w związku z tym coraz więcej środowisk próbuje konstruktywnie rozwiązywać te trudne sytuacje.
KOBIETY I GOSPODARKA Równość szans i traktowania w sferze zatrudnienia gwarantuje Art. 65 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wspomniane uprzednio postanowienia Art. 32 i Art. 33 tej ustawy oraz przepisy Art. 11 ust. 2 i Art. 11, ust. 3 Kodeksu pracy. Artykuł 65 postanawia: 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. W myśl innych, wspomnianych postanowień, wszyscy pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania tych samych obowiązków. Dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet. Dyskryminacja w stosunkach pracy, w tym głównie ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynależność związkową - jest zabroniona. Mimo obowiązującego prawa, istnieje jednak pozaprawna nierówność w płacach między kobietami i mężczyznami, wynikająca głównie z różnic w strukturze zatrudnienia według działów gospodarki. Kobiety pracują częściej niż mężczyźni w sferze nieprodukcyjnej, w której płace są z reguły niższe niż w sektorze produkcyjnym. Przypadki nierównego traktowania kobiet i mężczyzn na rynku pracy wyrażają się, między innymi tym, iż w gronie bezrobotnych więcej jest kobiet niż mężczyzn, mimo iż więcej kobiet posiada wyższe wykształcenie. Kobiety są również dyskryminowane ze względu na swoje macierzyństwo: pracodawca często wypytuje młode kobiety o stan cywilny i perspektywy posiadania dzieci. Pozytywnym faktem jest to, że w najmłodszej grupie pracowników (o stażu pracy do 4 lat) nie występują dysproporcje w poziomie przeciętnych wynagrodzeń kobiet i mężczyzn: obie grupy otrzymują około 80% przeciętnego wynagrodzenia. Odsetek kobiet pracujących w sferze edukacji jest niemal trzy i pół razy wyższy w porównaniu z analogicznym odsetkiem mężczyzn (odpowiednio 16,3% kobiet oraz 4,9% mężczyzn). W sferze ochrony zdrowia przewaga kobiet jest jeszcze większa (19,6% ogółu zatrudnionych stanowią kobiety a 3,7% mężczyźni). Kierownicze stanowiska obejmuje nieco mniej kobiet niż mężczyzn (4,2% kobiet i 5,4% mężczyzn). Wśród pozytywnych działań mających wyeliminować nierówności w zatrudnianiu i wynagradzaniu w zależności od płci należy podkreślić następujące: - szkolenie osób bezrobotnych, w tym w większości kobiet; - rosnący udział kobiet zaangażowanych w prowadzenie małych i średnich przedsiębiorstw; (obecnie około jednej trzeciej ogółu przedsiębiorców pracujących na własny rachunek stanowią kobiety); -wprowadzenie zakazu zamieszczania w ogłoszeniach o pracy wymagań dotyczących płci poszukiwanego pracownika; - możliwość zwrócenia się do Sądu Pracy w sytuacji bezprawnej dyskryminacji; w razie stwierdzenia nieprawidłowości i wydania wyroku, sąd może zasądzić odszkodowanie dla pracownika. W obronie praw pracownika mogą również wystąpić związki zawodowe, Państwowa Inspekcja Pracy bądź Rzecznik Praw Obywatelskich. W ramach Zespołu Negocjacyjnego "Polityka społeczna" powołana została Grupa Robocza do Spraw Równego Traktowania Kobiet i Mężczyzn. W kontekście perspektywy przystąpienia do Unii Europejskiej i konieczności dostosowania prawa polskiego do prawa unijnego, konieczne będzie doprecyzowanie pojęcia dyskryminacji pośredniej i wprowadzenie go do odpowiednich ustaw. Ponadto należy przewidzieć w prawie konkretne sankcje dla pracodawcy za dyskryminowanie pracowników. To ułatwi dochodzenie swoich praw pokrzywdzonym. Trudne natomiast jest ustalenie jednoznacznych kryteriów oceny wartości pracy i porównywalności prac różnego rodzaju. Różnie oceniane są zgłaszane przypadki molestowania seksualnego w pracy. Nie istnieje również obiektywna miara oceny faktów molestowania, a subiektywne podejście uniemożliwia jednoznaczne stwierdzenie, czy w określonej sytuacji fakt molestowania miał miejsce, czy nie.
KOBIETY I ZDROWIE Cele strategiczne cele zawarte w Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet zostały zapisane następująco:
Resort zdrowia podejmuje działania, które są zgodne z powyższymi celami oraz z Pekińską Platformą Działania. Poprawa stanu zdrowia kobiet stanowi też zasadniczą część Narodowego Programu Zdrowia. Wśród wielu realizowanych programów rządowych bardzo ważnym jest program zatytułowany "Doskonalenie opieki nad matką i dzieckiem" z jego najważniejszym elementem składowym, którym jest program noszący tytuł "Poprawa opieki perinatalnej w Polsce". Główne cele tego programu to:
Ponadto założono zmniejszenie liczby dzieci z niekorzystnymi następstwami zdrowotnymi, powstałymi w wyniku schorzeń w okresie ciążowo - okołoporodowym (kalectwo, schorzenia o charakterze przewlekłym) - co wpłynie na obniżenie kosztów związanych z długotrwałym leczeniem i rehabilitacją. Założeniem Programu jest poprawa opieki perinatalnej poprzez tworzenie regionalnych, skoordynowanych systemów opieki nad kobietą ciężarną i noworodkiem, spełniających funkcje związane z zarządzaniem siecią współpracujących ze sobą ośrodków, leczeniem pacjentów, konsultacjami, przepływem informacji, utrzymaniem i koordynacją transportu matki i noworodka, a także działalnością edukacyjną. Podstawowym założeniem systemu jest jego trójszczeblowy system organizacyjny. Taki system gwarantuje wysoką jakość i skuteczność opieki oraz racjonalne wydatkowanie środków publicznych, przeznaczonych na ochronę zdrowia w tym zakresie. Trójszczeblowy system opieki perinatalnej w Polsce uwzględnia podział zadań związanych ze świadczeniami zdrowotnymi na rzecz kobiet ciężarnych i noworodków w poszczególnych placówkach referencyjnych. Należy podkreślić, iż w Polsce wszystkie kobiety ciężarne mają niczym nie ograniczoną możliwość uzyskania pomocy świadczonej przez wyszkolony personel medyczny. Natomiast 99% ogółu kobiet rodzi dzieci pod opieką wyszkolonego personelu medycznego. Współczynnik umieralności matek obliczany jest łącznie dla okresu przed i po porodzie. W 1997 r. współczynnik zgonów matek z przyczyn położniczych wyniósł 11,2 na 100.000 żywych urodzeń. Z powodu powikłań w okresie ciąży, porodu i połogu, w 1995 r. zmarło 57 kobiet, a w 1996 r. - już tylko 36. Również wszystkie noworodki mają zapewnioną fachową opiekę lekarzy, pielęgniarek i położnych. Obok świadczeń zdrowotnych dla kobiet w okresie ciąży, porodu i połogu oraz rodzonych przez nie dzieci, w ramach Narodowego Programu Zdrowia podejmowane są działania na rzecz poprawy zdrowia w sferze rozrodczości kobiet, w tym szczególnie usług zdrowotnych i poradnictwa dla kobiet z zakresu planowania rodziny. W pierwszym kwartale 1998 r. zakończono realizację programu zatytułowanego "Promocja zdrowia matki i dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem planowania rodziny", który był finansowany ze środków rządowych oraz z funduszy United Nations Development Programme (UNDP). Długoterminowym celem programu była poprawa stanu zdrowia matki i dziecka oraz zmniejszenie ilości nieplanowanych ciąż poprzez poprawę jakości opieki w zakresie zdrowia dotyczącego rozrodczości i świadczeń w sferze planowania rodziny, w tym informacji, edukacji i komunikowania. Cele krótkoterminowe zakładały do końca 1997 r. poprawę poziomu jakości opieki w zakresie zdrowia dotyczącego rozrodczości, planowania i zdrowia rodziny. Resort zdrowia kontynuuje również realizację innych programów polityki zdrowotnej, obejmujących zapobieganie i zwiększenie skuteczności leczenia schorzeń najczęściej występujących. Należą do nich, m.in.: Narodowy Program Ochrony Serca, Program Zwalczania Chorób Nowotworowych, Program Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej, Program Rozwoju Transplantacji Narządów i Tkanek. PRZEMOC WOBEC KOBIET W Krajowym Programie Działań na Rzecz Kobiet znalazły się następujące cele strategiczne:
Realizacja tych celów leży w gestii wielu resortów i agend rządowych. Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi monitoring przestępstw przeciwko rodzinie i kobietom, szkoli też wojewódzkich kuratorów rodzinnych. Na szczeblu Komendy Głównej Policji powołano zespół zajmujący się problematyką przemocy. Policja uczestniczy w realizacji Programu Fundacji Przeciwko Handlowi Kobietami. Od 1 października 1998 r. wprowadzono nową procedurę interwencji domowej przez policjantów wobec przemocy w rodzinie pod nazwą "niebieskie karty", oraz pomoc ofiarom przemocy, którymi w większości wypadków są kobiety. Telekomunikacja uruchomiła specjalne bezpłatne telefony zaufania i telefony dla ofiar przemocy i molestowania seksualnego. Pracownicy domów poprawczych i schronisk dla nieletnich mają obowiązek zapewnienia osadzonym tam dziewczętom m.in. właściwej opieki, bezpieczeństwa, ochrony przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, poszanowania godności osobistej, a także świadczeń zdrowotnych, opieki psychologicznej i socjalnej, także w okresie ciąży i po porodzie. Wychowanki w ciąży, w czasie porodu i po porodzie mają zapewnione świadczenia zdrowotne i pomoc w zakresie przygotowania się do odpowiedzialnego pełnienia roli macierzyńskiej oraz porady z zakresu prawa rodzinnego. Opracowano odpowiednie programy resocjalizacyjno - terapeutyczne związane z problematyką przemocy, zwłaszcza w rodzinie. Aktywne działania w kierunku likwidowania przemocy podjęto w ramach Programu Przeciw Przemocy - Wyrównać Szanse, realizowanego we współpracy z biurem United Nations Development Programme. Podstawowym celem Programu jest zapobieganie patologii, której przejawem jest stosowanie przemocy w rodzinie oraz wśród młodzieży, m.in. poprzez likwidowanie jej przyczyn oraz umacnianie więzi rodzinnych. W ramach Programu tworzone są ośrodki, które będą świadczyć wielokierunkową pomoc rodzinom dotkniętym problemem przemocy, przyczynią się również do upowszechniania wiedzy o szkodliwości przemocy, metodach przeciwdziałania oraz redukowania jej szkodliwych skutków. Ponadto organizowane są specjalistyczne szkolenia mające na celu dostarczenie potrzebnej wiedzy z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz rozpowszechniane materiały informacyjne o możliwości uzyskania pomocy adresowanej bezpośrednio do osób w sytuacji kryzysu. KOBIETY A ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU W Programie Działania i Deklaracji Pekińskiej strategiczne cele dotyczące udziału kobiet w środkach masowego przekazu, zostały zapisane w następującej formie:
W Krajowym Programie Działania na Rzecz Kobiet zapis pierwszego celu ma brzmienie: "dążenie do pełnego i równego uczestnictwa kobiet w środkach masowego przekazu", a cel drugi zakłada "promocję zasady równości płci i wspieranie zrównoważonego uczestnictwa i niestereotypowego sposobu przedstawiania kobiet w środkach masowego przekazu". W Polsce, podobnie jak na całym świecie, systematyczny postęp w dziedzinie technik informacyjnych stwarza możliwości działania na rzecz awansu kobiet. Coraz więcej kobiet wiąże swoją karierę zawodową z sektorem informacyjnym, ale nieznaczna ich część zajmuje nadal stanowiska kierownicze. Treści prezentowane w środkach masowego przekazu przedstawiają kobiety aktywne w różnych sferach życia: ich życiowe cele i sposoby dochodzenia do nich, osobiste i zawodowe osiągnięcia i porażki. Równie często jednakże ukazują przemoc wobec kobiet, ich poniżanie oraz pornografię. W reklamach i informacjach handlowych kobieta pojawia się głównie jako konsumentka. Coraz więcej kobiet ma dostęp do najnowszych informacji zamieszczanych w sieciach internetowych.
WSPÓŁPRACA ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI W podejmowaniu działań na rzecz urzeczywistniania zasady równości płci i poprawy sytuacji kobiet na szczeblu krajowym istotna jest współpraca rządu z organizacjami pozarządowymi. W zapisie paragrafu 298, rozdziału V Platformy Działania i Deklaracji Pekińskiej jest mowa o zachęcaniu organizacji pozarządowych "do wnoszenia swojego wkładu w określanie i wdrażanie (...) krajowych planów działania". Celem strategicznym w Krajowym Programie Działania na Rzecz Kobiet w zakresie współpracy administracji państwowej z organizacjami pozarządowymi jest "stworzenie skutecznego mechanizmu współpracy administracji państwowej z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz równości praw i statusu kobiet i mężczyzn, na szczeblu krajowym, regionalnym i międzynarodowym". W zadaniach kierunkowych, obok "osiągania partnerskiej współpracy sieci instytucji publicznych z organizacjami pozarządowymi w zakresie poprawy sytuacji kobiet w skali krajowej i środowiskowej" przewidziane jest również "stworzenie mechanizmów udzielania merytorycznego i finansowego wsparcia organizacjom pozarządowym działającym na rzecz urzeczywistnienia zasady równości płci oraz szans upowszechniania ich programów i osiągnięć". W realizacji powyższych postanowień na podkreślenie zasługują następujące elementy:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||