Raport o sytuacji polskich rodzin
Wprowadzenie Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, art. 16). Rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju (Europejska Karta Społeczna, część I - pkt 16). Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 18). Społeczeństwo polskie tradycyjnie przywiązuje duże znaczenie do wartości, jakie realizowane są w rodzinie i przez rodzinę. Zapewnienie rodzinie odpowiedniego miejsca w budowanym modelu państwa, zwłaszcza w jego praktyce społecznej, może w znacznym stopniu decydować o powodzeniu aktualnie przeprowadzanych reform. Dążenie do umocnienia podstaw funkcjonowania rodziny jest więc potrzebą rozwojową, a równocześnie powinnością państwa. Społeczeństwo, a w szczególności państwo, winno czynić wszystko w zakresie politycznym, ekonomicznym, społecznym i prawnym, by umocnić jedność i stabilność rodziny. Podstawę tej stabilności stanowią czynniki zarówno ekonomiczne, jak i społeczne. W grupie czynników. ekonomicznych za najważniejsze należy uznać zapewnienie rodzinie samodzielności ekonomicznej, a w tym: - możliwości wykonywania pracy dającej stały dochód, - wzrostu dochodów realnych z pracy, - rozwoju budownictwa mieszkaniowego i wzrostu dostępności mieszkań dla każdej rodziny. Wśród najważniejszych czynników społecznych warunkujących pomyślność rodziny należy wymienić: - stworzenie możliwości wszechstronnego inwestowania w "kapitał ludzki", - poprawę stanu zdrowia społeczeństwa, - przeciwdziałanie patologiom zagrażającym bezpieczeństwu rodziny. Od roku 1992, od momentu wejścia gospodarki polskiej na ścieżkę wzrostu, pozytywne efekty procesów makroekonomicznych są z roku na rok coraz bardziej widoczne, także wpoprawie sytuacji materialnej rodzin. Nie znaczy to jednak, że wszystkim rodzinom zaczęło się lepiej powodzić; znaczna ich liczba nadal żyje poniżej granicy ubóstwa. Restrukturyzacja gospodarki przyniosła nieznane wcześniej ryzyko socjalne - bezrobocie, które przede wszystkim stało się udziałem rodzin najsłabszych: wielodzietnych, niepełnych, z osobami niepełnosprawnymi, gorzej wykształconych. One też z reguły stają się ofiarami bezrobocia długotrwałego, którego negatywne skutki odbijają się na życiu całej rodziny i znacznie ograniczają możliwości rozwojowe młodego pokolenia. Brak odpowiedniej pomocy ze strony państwa społeczeństwo traktuje jako niedostateczną ocenę funkcji rodzicielskich. Oczekiwanie pomocy nie dotyczy jedynie wsparcia finansowego rodziny, ale również dbania o jej rozwój, udostępniania także uboższym rodzinom infrastruktury w zakresie edukacji, zdrowia, kultury, wypoczynku. Ważna rola rodziny w rozwoju cywilizacyjnym kraju dostrzegana była w okresie przemian społeczno-gospodarczych przez kolejne rządy, które podejmowały z mniejszym lub większym zaangażowaniem problem polityki wspierającej rodziny. Obecny rząd, realizując postanowienia umowy koalicyjnej, uczynił jednym z priorytetów politykę prorodzinną. Jej efektywność jest w znacznej mierze uwarunkowana barierami pozostałymi po okresie socjalizmu. Punktem wyjścia do opracowania programu polityki prorodzinnej jest diagnoza sytuacji polskiej rodziny. Opracowany przez koalicję SLD-PSL. Raport o sytuacji polskich rodzin z sierpnia 1995 roku stracił na aktualności w związku z upływem czasu, a także z powodu nieco odmiennego spojrzenia obecnego rządu na funkcję rodziny i jej rolę w społeczeństwie, na grożące jej niebezpieczeństwa i rysujące się szanse. O uaktualnienie i rozszerzenie Raportu wniosła także Komisja Rodziny Sejmu RP w Dezyderacie nr 1 z dnia 18 grudnia 1997 roku skierowanym do Prezesa Rady Ministrów. Uznając wagę problemu, Prezes Rady Ministrów powołał Międzyresortowy Zespół do Spraw Opracowania Programu Polityki Prorodzinnej Państwa, którego pierwszym zadaniem stało się przygotowanie nowej wersji Raportu o sytuacji polskich rodzin. Zawarte w nim informacje i oceny odnoszą się w dużej mierze do danych z 1996 roku. W opisie stanu rodzin wykorzystano również dostępne wyniki najnowszych badań dotyczących roku 1997, w niektórych przypadkach konieczne było przywołanie badań z roku 1995, a także wcześniejszych. W Raporcie starano się w maksymalnym stopniu wykorzystać materiały i opracowania przygotowane przez resorty i instytucje uczestniczące w pracach Międzyresortowego Zespołu, a także przez niezależnych ekspertów. Podstawowym źródłem informacji statystycznych były dane Głównego Urzędu Statystycznego. Ważny materiał uzupełniający stanowiły publikacje dotyczące zagadnień rodziny, dzieci i młodzieży. Prowadzone równocześnie w Zespole dyskusje nad koncepcją Raportu pozwoliły na identyfikację nowych, ważnych dla funkcjonowania rodziny problemów. Raport składa się z sześciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym ukazano zmiany zachodzące w strukturze demograficznej rodzin na tle sytuacji demograficznej Polski. Dotyczą one w szczególności tworzenia rodzin, jak też przeobrażeń w zakresie liczebności rodziny. Wskazano m.in. na malejącą różnicę między liczbą urodzeń i zgonów, która osiągnęła poziom najniższy w całej powojennej historii Polski. Kondycję finansową rodzin z uwzględnieniem źródeł pozyskiwania dochodów, sytuację budżetów domowych oraz problemy ubóstwa przedstawiono w rozdziale drugim. Tutaj też ujęto kwestię mieszkaniową, pogłębienie się niekorzystnych zmian w tej dziedzinie w ostatnich latach, a także trudności w rozwiązywaniu tych problemów. Rozdział trzeci poświęcony został ocenie stanu zdrowotnego rodziny. Problemy związane z edukacją i wychowaniem dzieci i młodzieży przedstawiono w rozdziale czwartym. Wreszcie zagadnienia kultury oraz mediów, ich wpływ na rozwój rodziny, przede wszystkim dzieci i młodzieży, zawarte zostały w rozdziale piątym. Rozdział szósty zawiera analizę obowiązujących rozwiązań prawnych dotyczących sytuacji rodzin. Większość rozdziałów opatrzono wnioskami, które stanowią podstawę działań niezbędnych w polityce prorodzinnej. Kierunki tej polityki nakreślone zostały w ostatniej części Raportu - Podsumowaniu. Należy podkreślić, że Raport nie uwzględnia wszystkich aspektów życia polskiej rodziny, niektóre traktuje pobieżnie i ogólnie. Dotyczy to zwłaszcza obszarów niedostatecznie zbadanych. Ich rozpoznanie wymaga specjalnych badań, jak też stałej i systematycznej obserwacji sytuacji rodzin. Umożliwi to uaktualnianie danych dotyczących rodziny oraz, w miarę potrzeb, weryfikowanie założeń polityki na rzecz rodziny. Wreszcie niektóre tematy zostały świadomie pominięte lub niewystarczająco omówione, ponieważ znajdą się w części poświęconej programowi polityki prorodzinnej. | ||||
© Departament Spraw Rodziny
| ||||