Raport o sytuacji polskich rodzinROZDZIAŁ IDemograficzna struktura rodzin. Podstawą społeczeństwa jest rodzina i od jej prawidłowego funkcjonowania zależy właściwe funkcjonowanie społeczeństwa jako całości. W Polsce, podobnie jak w większości krajów europejskich, następują znaczące zmiany w sytuacji rodziny. Wyrażają się one szczególnie w przeobrażeniach: - wzorców tworzenia rodzin, - wielkości rodzin, - sposobów realizowania przez rodziny ich podstawowych zadań, - warunków życia rodzin i sytuacji zdrowotnej członków rodziny, - zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania rodzin, - poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Z początkiem przemian ustrojowych weszliśmy w obszar zawężonej zastępowalności pokoleń. W 1989 roku po raz pierwszy w historii na jedną matkę przypadła, średnio biorąc, mniej niż jedna córka. Wprawdzie przyrost naturalny nadal utrzymuje się na poziomie powyżej zera, ale jest on niesłychanie niski: w 1996 roku przewaga urodzeń nad zgonami wyniosła zaledwie 42,7 tys. osób, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców dało wskaźnik równy 1,1. Różnica między liczbą urodzeń a zgonów nieustannie maleje, osiągając poziom najniższy w całej powojennej historii. O jej wysokości decyduje znaczny spadek urodzeń, który w ciągu ostatniej dekady wyniósł 36,3%, co w skali rocznej oznacza średni spadek o 4,4%. W połowie lat osiemdziesiątych, czyli w1985 roku, urodziło się 680,1 tys. dzieci, zaś w 1996 roku przyszło na świat zaledwie 428,2 tys. dzieci, a według danych GUS w 1997 roku liczba urodzeń nieco przekroczyła 412 tys. Obserwuje się istotne dysproporcje w poziomie miar zastępowalności pokoleń w przekroju miasto - wieś. Proces spadku współczynnika reprodukcji netto poniżej wielkości gwarantującej prostą zastępowalność pokoleń w miastach trwa od początku lat sześćdziesiątych. Przez niemal 30 lat rekompensowała go wyższa dzietność matek wiejskich. Jednakże postępujący w ostatnich latach spadek liczby urodzeń, również w środowisku wiejskim, nie jest już w stanie uzupełnić braków wynikających z bardzo niskiego poziomu urodzeń w miastach. W konsekwencji liczba potencjalnych matek w Polsce jest od ośmiu lat niższa od liczby matek rzeczywistych, które decydują o ciągłości pokoleń. Istnieje wiele hipotez dotyczących uwarunkowań istniejącego stanu rzeczy. Przypuszcza się, iż obecna sytuacja ludnościowa jest wynikiem nie tylko procesów demograficznych, ale jest ona stymulowana również zespołem czynników pozademograficznych, w tym społeczno-gospodarczych. Trudno jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy hipotezy te są prawdziwe, ze względu na wielość i różnorodność czynników kształtujących postawy matrymonialne i prokreacyjne oraz z uwagi na brak wystarczających danych. Mimo to w niniejszym Raporcie podjęta zostanie próba wyjaśnienia wpływu wybranych zmiennych na zachowania demograficzne. |
© Departament Spraw Rodziny |