Raport o sytuacji polskich rodzin2.1.3. Aktywność rodzin w pozyskiwaniu dodatkowych dochodów 8Dochód rozporządzalny jest sumą dochodów uzyskiwanych przez członków gospodarstwa domowego z różnych źródeł, tj. z pracy (najemnej, na własny rachunek, w indywidualnym gospodarstwie rolnym lub na działce), ze świadczeń społecznych, a także dochodów określanych ogólnie "pozostały dochód" (m.in. dary otrzymane na gospodarstwo domowe, alimenty, dochód ze sprzedaży mienia, odszkodowania z tytułu ubezpieczeń). Źródło, z którego dochód jest najwyższy, decyduje o przynależności danego gospodarstwa do określonej grupy społeczno - ekonomicznej. W gospodarstwach pracowników głównym źródłem utrzymania jest praca najemna. W 1996 roku dochody uzyskiwane z tego źródła stanowiły 79% dochodu rozporządzalnego wymienionej grupy gospodarstw. Istotną pozycją były także dochody ze świadczeń społecznych (12,5%) oraz "pozostały dochód" (6,4%). W porównaniu z 1995 rokiem struktura dochodu rozporządzalnego gospodarstw pracowników uległa niewielkim zmianom, z których najistotniejsza dotyczyła "pozostałego dochodu". Jego udział w dochodzie rozporządzalnym tej grupy gospodarstw nieznacznie się zwiększył (o 0,9 pkt. proc.). W gospodarstwach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne podstawą egzystencji są dochody pochodzące z dwóch źródeł: z pracy najemnej i z użytkowanego gospodarstwa rolnego. W 1996 roku odsetek dochodów uzyskanych łącznie z obydwu źródeł wyniósł 75,6%, będąc niższym niż przed rokiem o 0,7 punktu. O zmniejszeniu wagi dochodów z głównego źródła zadecydował obniżony udział drugiej z wymienionych składowych, tj. dochodów wypracowanych w indywidualnym gospodarstwie rolnym (w 1995 r. - 30,4% dochodu rozporządzalnego, w 1996 r. 28,7%). Podobnie jak w przypadku gospodarstw pracowników, także i w rodzinach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne wzrosło znaczenie "pozostałego dochodu" (w 1995 r. - 2,4% dochodu rozporządzalnego, w 1996 r. - 3,2%). Gospodarstwa rolników czerpią dochody przede wszystkim z pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym. W 1996 roku dochody te stanowiły 73,5% dochodu rozporządzalnego tej grupy rodzin. Niestety, także i w przypadku gospodarstw rolników, w porównaniu z 1995 rokiem, udział dochodów z głównego źródła obniżył się (o 2,7 pkt). Należy podkreślić, że był to największy spadek dochodów z głównego źródła spośród wszystkich grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. Fakt ten wyraźnie pogorszył sytuację dochodów rolników w roku 1996. Świadczenia społeczne, jak również "pozostały dochód", w tym głównie dary, pomimo swego znacznego wzrostu stanowiły jedynie częściową rekompensatę spadku dochodów z głównego źródła utrzymania (wzrost udziału świadczeń społecznych z 19,6% w 1995 r. do prawie 21% w 1996 r., a pozostałego dochodu - z 2,2% do 3,7%). Główne źródło utrzymania gospodarstw emerytów i rencistów stanowią emerytury lub renty (w 1996 r. - 77,6% dochodu rozporządzalnego). Spośród dodatkowych źródeł dochodów tej grupy rodzin źródłem istotnym jest praca najemna (w 1996 r. - 9,3%) oraz "pozostały dochód" (w 1996 r. - 4,6%). W 1996 roku w dochodzie rozporządzalnym emerytów i rencistów udział emerytur i rent zmniejszył się o 0,7 punktu, adochodów z pracy najemnej wzrósł o 0,5 punktu, przy jednoczesnym zwiększeniu odsetka "pozostałego dochodu" o 0,4 punktu. Podstawą kształtującą sytuację dochodową gospodarstw utrzymujących się z innych niż emerytura lub renta niezarobkowych źródeł jest przede wszystkim zasiłek dla bezrobotnych, dary oraz praca dorywcza. Z badań budżetów gospodarstw domowych wynika, że w 1996 roku kondycja ekonomiczna tej grupy rodzin znacznie się poprawiła w porównaniu z rokiem poprzednim. Poprawa była konsekwencją równoczesnego zwiększenia dochodów z wszystkich trzech wymienionych źródeł. Udział zasiłku dla bezrobotnych wzrósł z 28,2% do 29,7%, darów - z 15,9% do 16,4%, a pracy dorywczej - z 14,7% do 15,8%. W najlepszej sytuacji dochodowej pozostawały w 1996 roku, podobnie jak w roku poprzednim, gospodarstwa pracujących na własny rachunek poza rolnictwem. Gospodarstwa te uzyskiwały dochody głównie z pracy na własny rachunek poza użytkowanym gospodarstwem rolnym lub z tytułu wykonywania wolnego zawodu. W 1996 roku dochody z głównego źródła wynosiły 75,5% budżetu, jakim dysponowały rodziny pracujących na własny rachunek. Odsetek ten był wyższy niż przed rokiem o 4 punkty procentowe i jako element struktury dochodu rozporządzalnego omawianej grupy rodzin korzystnie wpłynął na odnotowane w tej strukturze zmiany. Gospodarstwa pracujących na własny rachunek były jedynymi spośród gospodarstw domowych, w których znaczny wzrost udziału dochodów z podstawowego źródła odbył się przy równoczesnym istotnym spadku udziału dochodów ze świadczeń społecznych (z 8,3% do 7,6%) oraz "pozostałego dochodu" (z 5,4% do 3,4%). Według wyników przeprowadzonego badania 9 dotyczącego warunków życia ludności w 1997 roku pracę najemną jako dodatkowe źródło utrzymania deklarowało około 16% ogółu gospodarstw domowych, prace na rachunek własny około 3%, a w użytkowanym gospodarstwie rolnym - około 7% rodzin. Świadczenia emerytalno-rentowe pracownicze, kombatanckie i pochodne stanowiły uzupełnienie budżetu około 14% gospodarstw domowych, emerytury i renty rolnicze - ponad 4%. Również dla ponad 4% rodzin dodatkowym źródłem utrzymania były zasiłki dla bezrobotnych. O sytuacji materialnej rodziny decydują nie tylko dochody bieżące. Ważnym jej wskaźnikiem są posiadane zasoby. Posiadanie zasobów finansowych w jakiejkolwiek formie (np. lokaty w bankach, obligacjach, funduszu powierniczym, papierach wartościowych, oszczędności trzymane w domu) deklarowała, według omawianego badania, prawie jedna czwarta gospodarstw domowych. Niekiedy gospodarstwo domowe było zmuszone do finansowania bieżących wydatków ze źródeł innych niż bieżące dochody. Gdy dochody bieżące były niewystarczające dla finansowania pożądanego poziomu wydatków, ponad 74% gospodarstw domowych ogółem, znajdujących się w tej sytuacji, ograniczało bieżące wydatki, około 55% sfinansowało wydatki z zaciągniętych pożyczek, prawie 20% wykorzystało zgromadzone oszczędności, ponad 26% podejmowało dodatkową pracę, 17% dyskontowało przyszłe dochody, 15% skorzystało z pomocy materialnej, tylko około 2,4% wyzbywało się posiadanych dóbr rzeczowych. Wyniki badania wskazują, że w połowie 1997 roku około 30% gospodarstw domowych w kraju było zadłużonych lub korzystało z kredytów zaciągniętych na rzecz gospodarstwa domowego (nie uwzględnia się w tym kredytów przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej). Najczęściej zaciągane były kredyty w bankach oraz pożyczki w zakładach pracy; znacznie rzadziej pożyczano od znajomych czy rodziny. PRZYPISY 8 Materiał źródłowy: Warunki życia ludności w 1996 r., GUS, Warszawa 1997. 9 Warunki życia ludności w 1997 roku. Wstępna analiza wyników badania ankietowego, GUS, Warszawa, marzec 1998. |
© Departament Spraw Rodziny |