Raport o sytuacji polskich rodzin2.1.4. Poziom i dynamika dochodówPo głębokim spadku poziomu dochodów na przełomie 1989 i 1990 roku, a następnie ich "zamrożeniu" w okresie 1991-1994, od 1995 roku rozpoczął się dynamiczny wzrost poziomu realnych dochodów na jedną osobę w gospodarstwie domowym. Tempo wzrostu dla ogółu gospodarstw domowych osiągnęło w 1996 roku wartość 6,4%, a w 1997 roku zwiększyło się do 7,6%. Realne dochody wszystkich grup gospodarstw domowych były w 1997 roku wyższe niż w 1993 przeciętnie o ponad 17%, przy czym w kolejnych latach okresu 1993-1997 wzrost ten odbywał się z różną dynamiką w poszczególnych grupach gospodarstw. TABLICA 2.5. Struktura przeciętnych miesięcznych dochodów gospodarstw domowych
a) bez gospodarstw pracujących na własny rachunek b) do 1993 r. - dochody z pracy stałej; dochody z pracy dorywczej wchodziły w skład pozostałych dochodów c) łącznie z gospodarstwami utrzymującymi się z niezarobkowych źródeł Największą poprawę warunków życia odczuły gospodarstwa pracowników w 1996 roku (wzrost dochodów o 9,4%). W gospodarstwach rolniczych i powiązanych z rolnictwem wysokie tempo wzrostu dochodów wystąpiło natomiast w 1997 roku (wzrost dochodów rolników o ponad 12% i pracowników użytkujących gospodarstwo rolne - wzrost o 6,6%). W 1996 roku po raz pierwszy w okresie transformacji wzrosły realne dochody gospodarstw utrzymujących się z zasiłków dla bezrobotnych i świadczeń z pomocy społecznej (o 7,1%). W grupie gospodarstw emerytów i rencistów w 1994 roku została zahamowana tendencja spadku dochodów. W następnych latach zwiększało się już sukcesywnie roczne tempo wzrostu ich dochodów i w 1997 roku osiągnęło wartość ponad 7%. W rezultacie realne dochody emerytów i rencistów były w roku 1997 wyższe niż w 1993 o ponad 14%. TABLICA 2.6. Dynamika dochodów realnych gospodarstw domowych
W całym okresie 1993-1997 utrzymywała się tendencja wzrostu realnych dochodów w grupie gospodarstw osób pracujących na własny rachunek poza rolnictwem. Roczne tempo wzrostu ich dochodów wynosiło w roku 1996 prawie 6%, a w 1997 roku ponad 10%. W sumie realne dochody w grupie prywatnych wytwórców poza rolnictwem zwiększyły się w 1997 roku o prawie jedną czwartą w porównaniu z rokiem 1993. W konsekwencji wokresie transformacji rosła z roku na rok rozpiętość dochodów między poszczególnymi grupami gospodarstw domowych. Między 1993 i 1997 rokiem pogłębiła się ( o 10 pkt. proc.) różnica między najzamożniejszą grupą gospodarstw (pracujący na własny rachunek) a grupą najuboższą (utrzymujący się z zasiłku dla bezrobotnych i świadczeń z pomocy społecznej). W 1997 roku dochody osób pracujących na własny rachunek stanowiły 127% dochodów w gospodarstwach pracowniczych i były 2,7 raza wyższe od dochodów rodzin utrzymujących się z zasiłków dla bezrobotnych i innych świadczeń pomocy społecznej.10 Zdecydowanie podniosła się relatywna pozycja gospodarstw domowych emerytów i rencistów. Przed 1990 rokiem ich dochody były znacznie niższe od dochodów pracowniczych i w 1990 roku stanowiły niespełna 88% dochodów tej grupy. Na skutek waloryzacji rent i emerytur oraz zwiększonej aktywności zarobkowej, począwszy od 1993 roku dochody emerytów i rencistów są wyższe od dochodów pracowników ( w 1997 r. - wyższe o ok. 2% w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwie domowym). TABLICA 2.7. Zróżnicowanie dochodów między grupami społeczno-ekonomicznymi gospodarstw domowych
a) łącznie z gospodarstwami utrzymujących się z różnych świadczeń społecznych, poza emeryturami i rentami Po 1989 roku powiększyły się nie tylko rozpiętości między grupami gospodarstw. Wzrosły również zróżnicowania wewnątrzgrupowe. Wyraźnie np. w 1996 roku wystąpiło zjawisko szybszego wzrostu dochodów w warstwie 20% osób z najzamożniejszych gospodarstw niż w warstwie 20% osób najbiedniejszych, co jest w sposób oczywisty niezgodne z fair distribution justice, która jest ważną przesłanką demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Z istnieniem zróżnicowań materialnych wiąże się nieodmiennie występowanie w większej lub mniejszej skali strefy ubóstwa. W 1996 roku przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w całej badanej zbiorowości gospodarstw domowych wyniósł około 383 zł na 1 osobę. W poszczególnych grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw dochód ten wahał się od około 200 zł w rodzinach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł do blisko 488 zł u pracujących na własny rachunek. Oznacza to, że grupa społeczno-ekonomiczna gospodarstw najniżej uposażonych posiadała dochody na 1 osobę o blisko połowę niższe (o 47,7%), a grupa gospodarstw charakteryzujących się dochodami najwyższymi - dochody o 27,2% wyższe od dochodu rozporządzalnego uznanego za przeciętny. Rozpiętość ta jest zbliżona do zanotowanej w 1995 roku, co świadczy o jej utrwalaniu się. Czynnikiem mającym wpływ na poziom i strukturę dochodu rozporządzalnego gospodarstwa domowego jest także miejsce zamieszkania danego gospodarstwa. Zróżnicowana sytuacja społeczno-gospodarcza poszczególnych regionów kraju znajduje odzwierciedlenie w materialnych możliwościach ludności tam zamieszkującej. W 1996 roku rozpiętość poziomu dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych wynosiła, w zależności od miejsca zamieszkania, blisko 100 zł (w przeliczeniu na 1 osobę). Najwyższymi dochodami charakteryzowały się gospodarstwa w makroregionie stołecznym (430,82 zł, tj. o ponad 12% wyższe niż przeciętnie w Polsce). Należy podkreślić, że gospodarstwa te wyróżnia ich relatywnie mała wielkość (ok. 3 osoby w rodzinie), a także wysoki wskaźnik osób pracujących. Wysokie dochody cechowały również gospodarstwa zamieszkujące w makroregionie południowym, północno-zachodnim, południowo-zachodnim oraz środkowym. Dochód rozporządzalny był tam wyższy od przeciętnego w Polsce od 7,5% do 2,2%. Najniższy poziom dochodu rozporządzalnego uzyskały w 1996 roku, podobnie jak w roku poprzednim, gospodarstwa w makroregionie północno-wschodnim (333,87 zł, tj. o ok. 13% mniej niż przeciętnie w Polsce). Również w pozostałych makroregionach tzw. "ściany wschodniej" sytuację dochodową rodzin można określić jako najgorszą w Polsce. W 1996 roku poziom dochodu rozporządzalnego rodzin miejskich był przeciętnie o ponad 32% wyższy od analogicznego dochodu rodzin osiadłych na wsi. Notowane już w 1995 roku szybsze niż na wsi tempo wzrostu dochodu rozporządzalnego gospodarstw miejskich, w roku 1996 wprawdzie nieco osłabło, ale w dalszym ciągu dochody rodzin w miastach charakteryzowała wyższa dynamika. Podobnie jak w roku poprzednim najszybciej rosły dochody gospodarstw zamieszkałych w dużych aglomeracjach wyróżniających się korzystniejszą sytuacją na rynku pracy. W gospodarstwach miejskich największa część dochodów pochodzi z pracy najemnej. W 1996 roku dochody z tego źródła stanowiły przeciętnie około 53% dochodu rozporządzalnego tej zbiorowości gospodarstw (w 1995 r. - ok. 52%). Istotną pozycję zajmowały także dochody ze świadczeń społecznych, których udział w budżetach rodzin miejskich wynosił w 1996 roku 31,5% (w 1995 r. - ok. 33%). W gospodarstwach wiejskich, oprócz źródeł utrzymania dominujących w mieście, istotne znaczenie mają również dochody z indywidualnego gospodarstwa rolnego lub działki. W 1996 roku struktura dochodu rozporządzalnego rodzin wiejskich, spośród których jedna trzecia to gospodarstwa domowe powiązane z rolnictwem, przedstawiała się bardzo niekorzystnie. Odsetek dochodów uzyskanych z tytułu użytkowania gospodarstwa rolnego był bowiem niższy zarówno od odsetka dochodów z pracy najemnej, jak i ze świadczeń społecznych. Najwyższy udział w dochodzie rozporządzalnym rodzin zamieszkałych na wsi miały w 1996 roku dochody ze świadczeń społecznych - ponad 33%, a o około 2 punkty procentowe mniej stanowiły dochody z pracy najemnej. Udział dochodów z indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosił natomiast niewiele ponad 27%. W roku 1995 wiodącym źródłem utrzymania gospodarstw wiejskich były wprawdzie także świadczenia społeczne, ale różnica między ich udziałem, a udziałem dochodów z indywidualnego gospodarstwa rolnego była znacznie mniejsza. PRZYPISY 10 Na istnienie dużego zróżnicowania sytuacji finansowej polskich rodzin wskazano także wnajnowszym badaniu CBOS: Polskie rodziny - poczucie bezpieczeństwa materialnego i zagrożenia biedą. Komunikat z badań, Warszawa, lipiec 1998. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Departament Spraw Rodziny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||