Raport o sytuacji polskich rodzin2.2.3. Stałe opłaty mieszkanioweW latach 1993-1997 znacznie wzrosło obciążenie domowych budżetów stałymi opłatami związanymi z użytkowaniem mieszkania. W 1993 roku przeciętne gospodarstwo domowe przeznaczało na ten cel około 23 zł miesięcznie na osobę, co stanowiło 13,3% przeciętnego budżetu domowego. Rosnące ceny najmu mieszkania, nośników energii cieplnej i elektrycznej oraz gazu sprawiły, że udział stałych opłat mieszkaniowych w przeciętnych wydatkach ogółu gospodarstw wzrósł do 14,3% w 1995 roku i utrzymywał się na tym poziomie przez kolejne dwa lata. Ten sam odsetek oznaczał inne kwoty w poszczególnych latach - w 1997 roku nieco ponad 60 złotych przeciętnej miesięcznej opłaty na osobę w rodzinie. Mimo powszechnego odczucia o znacznym wzroście dolegliwości wynikających ze stałego wzrostu opłat mieszkaniowych, dane dotyczące wielkości przeciętnych nie ilustrują w sposób dostateczny zachodzących przemian. Jak wynika z danych na temat warunków mieszkaniowych w Polsce, wyposażenie mieszkania w odpowiednie instalacje różnicuje zasadniczo gospodarstwa domowe pod względem wydatków ponoszonych na cele mieszkaniowe i struktur ich rozdysponowania. Dane przeciętne dotyczące ogółu gospodarstw nie oddają całej złożoności tego problemu wynikającej z różnorodności kombinacji składających się na sumę całkowitą opłat będących pochodną wielu czynników, np. dostępu do określonych sposobów ogrzewania mieszkania, dostępu do ciepłej wody, liczby osób korzystających z zimnej i ciepłej wody itp. Ważnym czynnikiem wpływającym na osłabienie ciężaru ponoszonych opłat - jak wynika ze spisu ludności 1995 roku 21 - jest fakt, że blisko 22% gospodarstw domowych zamieszkuje wspólnie (co najmniej dwa gospodarstwa w jednym mieszkaniu), wspólnie ponosząc stosowne opłaty. TABLICA 2.9. Struktura wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania gospodarstw domowych ogółem w 1996 r. oraz w I-III kwartale 1997 r. (wydatki ogółem = 100)
* W IV kwartale następuje wzrost wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania, można więc przypuszczać, że udział tych wydatków w wydatkach ogółem będzie w 1997 r. wyższy. Najdotkliwiej jednak wszelkie obciążenia mieszkaniowe odczuwają gospodarstwa jednoosobowe. W 1995 roku (wg danych spisu) jednoosobowe gospodarstwa obciążone były opłatami na poziomie około 73% opłaty ponoszonej przez gospodarstwa przeciętne. Jak już wspomniano, zróżnicowany standard mieszkań w sposób istotny kontrastuje gospodarstwa domowe pod względem ponoszonych opłat. Jak wynika ze spisu 1995 roku ponad 30% gospodarstw domowych mieszkało w mieszkaniach bez centralnego ogrzewania i ciepłej wody, a ponoszone przez nich opłaty mieszkaniowe były 3,5-krotnie niższe niż wyposażonych w oba te udogodnienia (37,2%). W 1997 roku, podobnie jak w poprzednich latach, stałe opłaty mieszkaniowe stanowiły najwyższy udział w gospodarstwach emerytów i rencistów (18,1%), co jest związane z relatywnie dużą powierzchnią mieszkania przypadającą przeciętnie na 1 osobę w tych gospodarstwach. W latach 1993-1996 20% najuboższych gospodarstw pracowniczych było obciążonych opłatami mieszkaniowymi w znaczniejszym stopniu, niż to miało miejsce w przeciętnych gospodarstwach tego typu. 22 Udział tych wydatków w wydatkach ogółem wzrósł z 14,8% w roku 1993 do 15,7% w 1996. Gospodarstwa te odczuły więc skutki wzrostu opłat dotkliwiej, niż to miało miejsce w ogóle gospodarstw pracowniczych. Najuboższe gospodarstwa emerytów i rencistów zajmują zapewne mieszkania o niższym standardzie, gdyż ich obciążenie stosownymi opłatami (14,9% ogółu wydatków w 1993 r. i 16,1% w1996) jest niższe niż przeciętnych gospodarstw tego typu (odpowiednio 17,2% w 1993 oraz 18,6% w 1996 r.). 2.2.4. Wydatki sztywne Rozpatrywanie wspólne poziomu wydatków na żywność i stałe opłaty mieszkaniowe (nazwanych umownie wydatkami sztywnymi) pozwala na zilustrowanie obciążenia budżetów gospodarstw domowych przez te kategorie wydatków, które muszą być ponoszone, a pole swobodnej decyzji jest w ich zakresie znacznie ograniczone. TABLICA 2.10. Struktura wydatków sztywnych
a) bez gospodarstw pracujących na własny rachunek b) łącznie z zimną wodą Jak wynika z tablicy 2.10, struktura wydatków gospodarstw domowych charakteryzowała się więc w okresie transformacji wysokim obciążeniem tzw. "wydatkami sztywnymi", co w znacznym stopniu obniżało zdolność rodzin uboższych do nabywania innych dóbr i usług. Podkreślić jednak należy, że udział tych wydatków był w 1996 roku niższy od notowanego w roku 1993 we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. 23 20% najuboższych gospodarstw pracowniczych przeznaczało w 1993 roku na żywność i opłaty mieszkaniowe aż 66,4% swojego budżetu, 20% najuboższych gospodarstw emerytów i rencistów - 69,3%. Relacja ta nieznacznie maleje z roku na rok, jednakże w dalszym ciągu w 1996 roku przekraczała 60%. W rezultacie oba typy prezentowanych gospodarstw w 1995 roku dysponowały przeciętnie sumą około 50 złotych miesięcznie na osobę na zaspokojenie pozostałych potrzeb. W 20% gospodarstw najbogatszych "wydatki sztywne" w 1996 roku wynosiły: 38,0% w gospodarstwach pracowniczych oraz 48,7% w gospodarstwach emerytów i rencistów. Badanie GUS 24 z 1997 roku wykazało, że wśród ankietowanych gospodarstw wpołowie tego roku ze stałymi opłatami za mieszkanie zalegało około 8% gospodarstw (spośród zobowiązanych do uiszczania takich opłat). Najczęściej zaległości dotyczyły opłat za krótki okres. Do 3 miesięcy ze stałymi opłatami za mieszkanie zalegało 6% rodzin, a powyżej pół roku - 1%. Zaległości w opłatach za gaz i energię miało w analizowanym okresie niecałe 5% gospodarstw domowych, przy czym 4% gospodarstw zalegało z tymi opłatami nie dłużej niż 3 miesiące. PRZYPISY 21 Spis Ludności i Mieszkań Metodą Reprezentacyjną 1995 r., GUS 1996. 22 Porównaj: Załączniki, tablica 2.2. 23 Porównaj: Załączniki, tablica 2.2. 24 Patrz: Warunki życia ludności w 1997 roku. Wstępna analiza wyników badania ankietowego, GUS, Warszawa, marzec 1998. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Departament Spraw Rodziny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||