Raport o sytuacji polskich rodzin

2.2.5. Zasobność gospodarstw domowych

W badaniach zasobności przedmiotem zainteresowania są te dobra trwałe, które uznawane są za niezbędne do funkcjonowania rodziny, a ich brak uniemożliwia lub bardzo utrudnia codzienne życie, nie pozwala na realizację własnych zainteresowań lub ogranicza formy spędzania wolnego czasu.
Posiadanie kolorowego telewizora, radiomagnetofonu, zwykłej lub automatycznej pralki, chłodziarki, robota kuchennego czy maszyny do szycia nie jest uznawane za przejaw luksusu. Można też powiedzieć, że w Polsce występuje wysoki lub bardzo wysoki stopień nasycenia większości tych dóbr (telewizory kolorowe, chłodziarki i odkurzacze). ²⁵ Gospodarstwa, nie wyposażone w te udogodnienia często nie widzą potrzeby ich posiadania. Średni stopień nasycenia (50-80% gospodarstw posiadających) odnotowano w przypadku takich urządzeń jak pralka i wirówka (głównie w pozbawionych wodociągu gospodarstwach wiejskich), automat pralniczy w miejskich, zamrażarka (na wsi) czy maszyna do szycia lub rower. Dość dobrze gospodarstwa wyposażone były także w elektroniczny sprzęt powszechnego użytku. W przypadku pozostałych analizowanych dóbr notowano niski (mniej niż 50%) stopień nasycenia. Odnosi się to także do samochodu osobowego, którym dysponowało 39% gospodarstw w 1995 roku, a w 1996 - 42,6%. Najniższy stopień nasycenia dotyczy pojawiających się powszechnie w sprzedaży dopiero w latach dziewięćdziesiątych nowych dóbr, takich jak odtwarzacz płyt kompaktowych, kamera wideo, mikrokomputer.
Najsłabiej w dobra trwałego użytku wyposażone były gospodarstwa domowe rolników, rolników użytkujących gospodarstwa rolne i rodzin utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Największy odsetek gospodarstw domowych nie posiadających większości uznawanych za niezbędne dóbr występował wśród gospodarstw jednoosobowych. Najlepiej wyposażone są gospodarstwa małżeństw z jednym lub z dwojgiem dzieci. W rodzinach liczących więcej niż 6 osób, gdzie czynnik dochodowy ogranicza możliwości poprawy wyposażenia w przedmioty trwałego użytkowania, poziom ten jest o wiele niższy.
Najwięcej rodzin negatywnie ocenia swe wyposażenie w sprzęt do mechanizacji prac domowych (24,2% gospodarstw domowych), a także w pralki, chłodziarki i zamrażarki (14,8%) oraz sprzęt RTV (13,1%). Co dziesiąte gospodarstwo niezadowolone było także ze swojego stanu posiadania mebli kuchennych i wypoczynkowych.
Symptomem pozytywnych zmian struktury wydatków jest również fakt, że udział wydatków na kulturę, sport i wypoczynek w 1997 roku przekroczył poziom osiągnięty w roku 1993 (odpowiednio 5,2% w 1993 r. i 5,5% w 1997 r.).

2.2.6. Wydatki związane z kształceniem dzieci

Badania prowadzone w okresie od maja 1995 do listopada 1996 roku ²⁶ wykazały, że największe obciążenie dla budżetów gospodarstw domowych związane z kształceniem dzieci występowało w gospodarstwach pracujących na własny rachunek oraz pracowniczych. W gospodarstwach pracowniczych największe wydatki związane były z opłatą czesnego, zajęć dodatkowych oraz na komitet rodzicielski. Wśród gospodarstw domowych, w których przynajmniej jedno dziecko uczyło się w roku szkolnym 1996/1997 ²⁷ w szkole podstawowej, średniej
lub wyższej, z dodatkowych zajęć w zakresie nauki języków obcych korzystała jedna czwarta gospodarstw. Ponadto dzieci uczęszczały na zajęcia sportowe (18% rodzin), rytmikę i taniec (8%) oraz na zajęcia komputerowe (7%). Relatywnie częściej z dodatkowych zajęć korzystały dzieci rodzin miejskich (28,1% miejskich gospodarstw z dziećmi) niż wiejskich (14,9% wiejskich gospodarstw z dziećmi), co wiąże się zapewne nie tylko z możliwościami finansowymi tych rodzin, ale również z lepszą dostępnością tego typu zajęć w miastach. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na fakt (co pokazało badanie z 1997 r.), że w województwach ²⁸ - wybranych ze względu na gorszą niż przeciętna sytuację na rynku pracy oraz wysokie wskaźniki ubóstwa - występuje relatywnie mniejsze zaspokojenie potrzeb edukacyjnych dzieci. Jest to niepokojące zjawisko, ze względu na to, że zmniejsza szanse tych województw na wydobycie się z niekorzystnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Zdecydowanie największy udział wydatków na kształcenie dzieci występował w gospodarstwach wieloosobowych oraz rodzin niepełnych. Wynikało to jednakże nie tyle z dużych sum przeznaczanych na ten cel, ile z relatywnie małych ich wydatków ogółem. Natomiast największe kwoty przeznaczały na ten cel małżeństwa z dwojgiem i jednym dzieckiem.
Gospodarstwa, których wydatki na kształcenie dzieci stanowiły największe obciążenie, znajdują się w dużych miastach (przede wszystkim 100-200-tysięcznych). Gospodarstwa te wydawały na ten cel relatywnie najwięcej. Jednocześnie w okresie cyklu badań (maj 1995 - listopad 1996) nastąpił znaczny spadek obciążeń z tym związanych.
Ze względów finansowych gospodarstwa były najczęściej zmuszone do zaprzestania korzystania przez dziecko z zajęć dodatkowych oraz ograniczenia lub zawieszenia wpłat na szkołę. Najrzadziej dochodziło do zmiany szkół na tańsze. Spowodowane to było faktem, że z płatnych placówek korzystają przede wszystkim dzieci z rodzin zamożnych. Jednakże nieznaczny odsetek gospodarstw zmuszony był do rezygnacji z korzystania przez dzieci z obiadów w szkole. Dotyczyło to przede wszystkim gospodarstw utrzymujących się z niezarobkowych źródeł i rolników.
Ograniczenia finansowe związane z kształceniem dzieci dotykały najczęściej gospodarstwa małżeństw wielodzietnych oraz rodzin niepełnych (badanie SGH i GUS 1995 - 1996). W roku szkolnym 1996/1997 (badanie GUS - 1997) prawie co piąta rodzina zrezygnowała lub ograniczała wysyłanie dzieci na dodatkowe zajęcia, co jedenasta - ograniczała lub zawiesiła wpłaty na szkołę (np. na komitet rodzicielski), a 7,5% rodzin posiadających uczące się dzieci zrezygnowało z powodów finansowych z zakupu niezbędnych podręczników.
Analiza częstotliwości korzystania przez dzieci z zajęć nadobowiązkowych wykazała w tym zakresie tendencję spadkową. Mimo to gospodarstwa domowe przeważnie oceniały zaspokojenie potrzeb w zakresie kształcenia dzieci jako średnie, a odsetek ocen najwyższych znacznie przeważał nad negatywnymi. Jak można było oczekiwać, gospodarstwa, których dzieci miały mniejszy dostęp do zajęć dodatkowych lub musiały ograniczać zaspokojenie potrzeb, nie były zadowolone ze swej sytuacji.

PRZYPISY

25 Wyposażenie w dobra trwałe analizowane jest w wielu opracowaniach, m.in. w: Warunki życia..., op. cit.; Wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania w 1995 r., Informacje i Opracowania Statystyczne GUS, 1995 r.
26 Warunki życia..., op. cit.
27 Patrz: Warunki życia ludności w 1997 r. Wstępna analiza wyników badania ankietowego, GUS, Warszawa, marzec 1998 r.
28 Bydgoskim, koszalińskim, przemyskim, suwalskim oraz zamojskim.

Spis treści

Dokumenty