|
|
Raport o sytuacji polskich rodzin2.5.2. Czynniki warunkujące ryzyko popadania w ubóstwoUbóstwo w różnym stopniu dotyka poszczególne grupy ludności. Ryzyko popadania w ubóstwo zależy od szeregu czynników zarówno demograficznych, jak i społeczno-ekonomicznych. Są to zarówno takie tradycyjne czynniki, jak na przykład wzrost kosztów utrzymania, niekorzystna w rodzinie relacja osób posiadających własne źródło utrzymania do liczby osób utrzymywanych (z czym ściśle związana jest wielodzietność), jak i nowe czynniki związane z procesem transformacji, np. zjawisko bezrobocia. Niezarobkowe źródła utrzymania Biorąc pod uwagę źródła utrzymania gospodarstwa domowego, zdecydowanie w najtrudniejszej sytuacji znajdowały się rodziny utrzymujące się ze źródeł niezarobkowych (w tym głównie z zasiłków dla bezrobotnych i świadczeń pomocy społecznej). W 1996 roku około 45% osób w tej grupie gospodarstw domowych żyło poniżej relatywnej granicy ubóstwa. 78% z tych osób znajduje się poniżej minimum socjalnego, a 21% - poniżej minimum egzystencji. Relatywnie częściej w sferze ubóstwa znajdowały się rodziny dotknięte bezrobociem. W gospodarstwach posiadających w swoim składzie co najmniej 1 osobę bezrobotną poniżej relatywnej linii ubóstwa żyło około 27% osób, natomiast w gospodarstwach bez osób bezrobotnych - 10%. W 1996 roku osoby z rodzin dotkniętych bezrobociem stanowiły ponad jedną trzecią populacji żyjącej w sferze ubóstwa relatywnego. TABLICA 2.18. Osoby żyjące poniżej minimum socjalnego i minimum egzystencji według ekonomiczno-społecznych grup gospodarstw domowych
Źródło: A. Szukiełojć-Bieńkuńska, Wskaźniki ubóstwa (na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych), GUS, Warszawa 1997, s. 17. Miejsce zamieszkania: bieda na wsi i w małych miasteczkach, biedne regiony Częściej niż w dużych miastach niskim poziomem konsumpcji charakteryzowały się rodziny z małych ośrodków miejskich oraz ze wsi. Relatywnie najrzadziej ubóstwem dotknięci są mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich. W miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców odsetek osób znajdujących się w 1996 roku poniżej granicy ubóstwa relatywnego wynosił 4%, w miastach do 20 tys. mieszkańców - około 15%, natomiast na wsi - ponad 21%. Najwyższym odsetkiem ubogich na wsi odznaczały się rodziny nie mające własnego gospodarstwa rolnego i utrzymujące się głównie ze źródeł niezarobkowych, innych niż emerytura lub renta (ok. 57% osób ubogich). Odsetek osób dotkniętych ubóstwem relatywnym w rodzinach rolników oraz w rodzinach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne wynosił w tym czasie odpowiednio 20% i 18%. Poniżej minimum egzystencji w 1996 roku znajdowało się natomiast prawie 7% mieszkańców wsi i niespełna 3% mieszkańców miast. Zasięg ubóstwa jest silnie zróżnicowany również w przekroju regionalnym. Najbardziej upośledzone są regiony o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Dotyczy to m.in. regionów, w których upadło państwowe rolnictwo i w których słabo rozwinięte są działy pozarolnicze. Najwyższym odsetkiem ubogich charakteryzuje się makroregion środkowo - wschodni (ok. 19% osób poniżej relatywnej linii ubóstwa). Niski poziom wykształcenia Na sytuację materialną rodziny w istotny sposób wpływa poziom wykształcenia głowy rodziny; im poziom wykształcenia jest wyższy, tym mniejszy odsetek osób zagrożonych ubóstwem. W 1996 roku w gospodarstwach domowych, w których głowa rodziny legitymowała się wykształceniem co najwyżej podstawowym, wydatki niższe od relatywnej linii ubóstwa miało około 22% osób, w rodzinach z wykształceniem średnim - 7%, a z wykształceniem wyższym - 1,5%. Poniżej poziomu egzystencji żyło natomiast 8% osób z gospodarstw, których głowa miała wykształcenie podstawowe i 0,3% osób - wykształcenie wyższe. Bieda wśród dzieci (rodziny wielodzietne i samotne matki) Wyższym od przeciętnego odsetkiem osób ubogich odznaczały się rodziny ludzi młodych, a więc będące w fazie rozwojowej, wychowujące dzieci. W najtrudniejszej sytuacji były jednakże rodziny wielodzietne. Wśród małżeństw z co najmniej czworgiem dzieci na utrzymaniu poniżej relatywnej granicy ubóstwa żyło około 38% osób, a poniżej minimum egzystencji - 16% osób. W porównaniu z rodzinami wielodzietnymi zasięg biedy w rodzinach matek lub ojców samotnie wychowujących dzieci był w 1996 roku znacznie mniejszy (11% poniżej relatywnej granicy ubóstwa i 4% - poniżej minimum egzystencji). W 1996 roku, podobnie jak w ostatnich kilku latach, spośród dzieci do lat 14 aż co piąte trafiało do sfery ubóstwa. W konsekwencji dzieci do lat 14 stanowiły jedną trzecią osób żyjących w sferze ubóstwa relatywnego, podczas gdy osoby, które ukończyły 60 lat - jedną dziesiątą. | |||||||||||||||||||||||||
© Departament Spraw Rodziny | |||||||||||||||||||||||||