|
|
Raport o sytuacji polskich rodzin3.7. Alkoholizm jako choroba społeczna 38Globalne spożycie napojów alkoholowych w Polsce w przeliczeniu na jednego mieszkańca ustabilizowało się po okresie intensywnego wzrostu spożycia alkoholu w okresie 1989/92 i zahamowaniu tendencji wzrostowej w latach 1995/96. Dane GUS określające średnie spożycie w 1997 roku na poziomie 6,5 l w przeliczeniu na czysty spirytus nie mogą nadal być przyjęte za w pełni wiarygodne, gdyż nie uwzględniają nierejestrowanej sprzedaży napojów alkoholowych. Należy jednakże podkreślić zmniejszanie się rozbieżności między danymi określającymi rzeczywiste wielkości rejestrowanej sprzedaży oraz oszacowaniami, które uwzględniają inne źródła informacji. Na podstawie ogólnopolskich badań socjologicznych zrealizowanych na reprezentatywnej próbie losowej, rzeczywistą konsumpcję alkoholu można szacować na poziomie 7-9 litrów 100% alkoholu na statystycznego mieszkańca Polski (w latach 1992/93 w podobnych badaniach spożycie szacowano na poziomie 10-11 litrów). Przyjmując za wiarygodne dane o rejestrowanym spożyciu piwa w 1997 roku w wysokości około 50 litrów na jednego mieszkańca (czyli 2,5 litra 100% alkoholu) oraz zakładając, że około 30% rynku napojów alkoholowych stanowi piwo, można szacować globalne i rzeczywiste spożycie alkoholu na jednego mieszkańca w 1997 roku na poziomie około 8 litrów 100% alkoholu. Porównanie tych oszacowań z danymi dotyczącymi innych krajów pozwala sądzić, że Polska znajduje się w trzeciej dziesiątce krajów na liście spożycia napojów alkoholowych. Nie oznacza to jednak, że poziom spożycia alkoholu w Polsce można uznać za niski. Wprawdzie średnie spożycie wódki w latach dziewięćdziesiątych obniżyło się o około 15%, ale nadal jest ono bardzo wysokie, stanowiąc nieco ponad połowę ogólnego spożycia alkoholu. W niemal wszystkich krajach europejskich spożycie alkoholu jest źródłem bardzo poważnych problemów zdrowotnych, społecznych oraz ekonomicznych, a w ostatnich latach świadomość tego faktu staje się coraz bardziej powszechna. Podejmując próby oszacowania średniej wielkości spożycia alkoholu na jednego mieszkańca, należy bardzo wyraźnie podkreślić zawodność tego wskaźnika jako podstawowej miary charakteryzującej spożycie w kraju. Nie oddaje ono złożoności tego zjawiska i zróżnicowania istniejącego między różnymi grupami konsumentów. Z badań przeprowadzonych w 1995 roku wynika, że około 16% osób dorosłych deklaruje abstynencję, a około 8% wypija ponad połowę wszystkich napojów alkoholowych znajdujących się na rynku. Mężczyźni piją prawie pięciokrotnie więcej alkoholu niż kobiety. Rośnie jednak spożycie alkoholu przez kobiety oraz liczba zarejestrowanych kobiet uzależnionych od alkoholu. Wzrasta spożycie alkoholu przez ludzi młodych. Poniżej przedstawiono najważniejsze problemy związane z alkoholizmem (dane odnoszą się do poziomu z roku 1997). Głęboka degradacja zdrowotna osób uzależnionych od alkoholu dotyka około 600-800 tys. osób, czyli około 2% ogółu ludności kraju. Aktualnie w lecznictwie odwykowym zarejestrowanych jest około 120 tys. osób uzależnionych, w tym niemal 20% stanowią kobiety. Znacznie wzrosła skuteczność terapii uzależnienia od alkoholu, ale faktyczne możliwości prowadzenia nowoczesnej i skutecznej terapii posiada nie więcej niż 20-30% placówek odwykowych. Uszkodzenie zdrowia dorosłych osób z powodu nadużywania alkoholu stwierdza się u znacznej części pacjentów leczących się w placówkach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej (z powodu zaburzeń układu trawiennego, krążenia, systemu nerwowego, chorób płuc, nowotworów, urazów, trwałego uszkodzenia wątroby itp.). Szacuje się, że dotyczy to około 2 mln osób. Jest to bardzo poważne obciążenie ekonomiczne dla polskiego systemu ochrony zdrowia, ponieważ leczenie tych pacjentów trwa dłużej i jest mniej efektywne. Polscy lekarze nie byli przygotowywani do radzenia sobie z tym zjawiskiem, ale w 1997 roku rozpoczęto wdrażanie metod wczesnego diagnozowania i krótkiej interwencji dla tych pacjentów. U 10-15% populacji młodzieży w wieku 15-18 lat stwierdza się, związane z piciem alkoholu, zaburzenia rozwoju psychofizycznego. W okresie ostatnich lat zwiększa się liczba pijącej i upijającej się młodzieży oraz zmniejsza się liczba abstynentów. Polska młodzież poddawana jest bardzo agresywnym i starannie przygotowanym działaniom promującym picie alkoholu. Badania rynkowe wskazują na wysoką skuteczność tych oddziaływań i związany z tym wzrost spożycia alkoholu w populacji 15-19-latków, co stanowi podstawowe źródło wysokich zysków przemysłu piwnego. W szkolnych programach profilaktycznych w 1997 roku uczestniczyło około 700 tys. uczniów i 80 tys. rodziców, ale liczby te nie stanowią skutecznej przeciwwagi dla ekspansji biznesu alkoholowego. Problemy członków rodzin, w których żyją osoby nadużywające alkoholu, obejmują około 3 mln osób (dorosłych i dzieci). Są to przede wszystkim schorzenia psychosomatyczne i zaburzenia emocjonalne spowodowane chronicznym stresem (czyli tzw. współuzależnienie) oraz demoralizacja, przemoc, ubóstwo i zmniejszone szanse na osiągnięcie kariery zawodowej. Z badań przeprowadzonych w 1996 roku przez Instytut Psychologii Zdrowia wynika, iż 80% badanych żon alkoholików doświadczył o różnego rodzaju form przemocy ze strony męża. Ze sprawozdania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że 70% przypadków przemocy domowej dokonywane jest przez sprawców będących pod wpływem alkoholu. Programy pomocy rodzinom z problemami alkoholowymi prowadzone w placówkach odwykowych obejmują jedynie około 50 tys. osób dorosłych, a około 30 tys. dzieci alkoholików otrzymuje pomoc w placówkach socjoterapeutycznych. Jeden z elementów programów pomocy stanowi działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie tzw. "Niebieska Linia", którego zadaniem jest udzielanie wsparcia i porad, a także ustalanie strategii postępowania w konkretnych sprawach. Nadużywanie alkoholu dezorganizuje również środowisko pracy. Dotyczy to przede wszystkim absencji, wypadków i obniżania wydajności pracy. Wprawdzie spożycie alkoholu w miejscu pracy w latach 1996/97 zmniejszyło się, jednak w dalszym ciągu stanowi poważny problem. Obserwuje się narastanie problemu nadużywania alkoholu w grupie osób bezrobotnych, co poważnie ogranicza szansę skutecznej pomocy w przezwyciężaniu bezrobocia i nędzy. Na terenach o wysokim stopniu bezrobocia brakuje placówek odwykowych i profilaktycznych. Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe powodują: - wzrost liczby popełnianych przestępstw (w 1997 r. istotny wzrost we wszystkich kategoriach przestępstw - proporcjonalny do ogólnego wzrostu przestępstw), - konieczność udzielania pomocy rodzinom z problemem alkoholowym i interwencji w miejscach publicznych (w 1997 r. wzrost o ok. 16% interwencji policji w mieszkaniach oraz wzrost o 20,2% liczby przypadków sądowego zobowiązania do leczenia odwykowego), - wzrost liczby osób prowadzących pojazdy w stanie nietrzeźwym ( w 1997 r. o 10%). Naruszenia prawa związane z handlem napojami alkoholowymi dotyczą przede wszystkim: - nielegalnego importu, produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych; wielkość tego zjawiska szacuje się na około 20-25% legalnego obrotu, - sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym, - nielegalnej reklamy i propagowania spożycia napojów alkoholowych. Ta ostatnia grupa zjawisk jest bardzo istotnym, choć nie jedynym, źródłem przyczyn zwiększających poprzednio wymienione problemy. Dotyczy to w szczególności sprzedaży alkoholu osobom nieletnim oraz reklamy i promocji alkoholu, które osiągają w ciągu minionych lat szczególnie duże rozmiary. Propagowanie picia alkoholu jest prawie wyłącznie adresowane do młodzieży i właśnie wśród niej obserwujemy największy wzrost spożycia napojów alkoholowych. Rozmiary szkód powodowanych tym procederem są trudne do ocenienia. W 1997 roku zmienione został o prawo zakazujące reklamy napojów alkoholowych. Poprzednio łamanie zakazu reklamy traktowane było jako wykroczenie, a obecnie czyn ten zaliczany jest do kategorii przestępstw, które powinny być ścigane przez prokuraturę. Jednak w 1997 roku w większości przypadków doniesień o popełnianiu tego przestępstwa prokuratorzy odmawiali interwencji, powołując się na brak znamion przestępstwa w przypadku zaskarżanych reklam oraz na nieprecyzyjność przepisu art. 13 ustawy zakazującej reklamy alkoholu na terenie kraju. Oszacowanie ekonomicznego aspektu przedstawionych problemów, czyli wysokości strat związanych z obecnością alkoholu w naszym życiu, jest zadaniem trudnym. Zdaniem międzynarodowych ekspertów straty ekonomiczne związane w nadużywaniem alkoholu szacuje się w krajach Unii Europejskiej i w USA na poziomie 3-4% globalnego produktu narodowego brutto. Wydaje się, że w Polsce straty te należy ocenić wyżej o około jedną czwartą, w związku z praktykowanym u nas bardziej destruktywnym sposobem picia. Najnowsze polskie próby oszacowania tych strat wskazują na sumę około 25 mld zł rocznie. Wpływy fiskalne z rynku alkoholowego w 1997 roku wyniosły około 6,4 mld zł. PRZYPISY 38 Podstawę do opracowania niniejszego podrozdziału stanowiło Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia - 31 grudnia, przygotowane przez Państwową Agencję Problemów Alkoholowych, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 1998. | ||
© Departament Spraw Rodziny |