Raport o sytuacji polskich rodzin

5.2.3. Prasa a rodzina

Część powszechnie dostępnej i masowo kupowanej prasy opisuje rodzinę głównie w kontekście patologii i problemów poszczególnych jej członków, zwłaszcza kobiet i dzieci. O rozpadzie rodziny pisze się tam w kontekście szerszych tendencji o skali światowej, koncentruje się na udzieleniu wsparcia psychicznego w przetrwaniu rozwodu, nie zaś na sposobach np. zapobiegania kryzysowi małżeństwa i rozpadowi rodziny. 16
Style życia propagowane przez tę część prasy są trudne, a często niemożliwe do pogodzenia z wyznawaną w Polsce powszechnie hierarchią wartości. Prasa ta nie oddaje tradycyjnych przekonań Polaków na temat moralności i godziwego postępowania, przeciwnie, pomaga szybko się z nimi rozstać, często nawet uzasadniając to (w domyśle) w ten sposób, że postępowanie moralne jest trudne i przysparza cierpień, cierpień zaś należy unikać za wszelką cenę.
Część prasy dyskredytuje obyczaje świąteczne panujące w Polsce, opisując je jak obrzędy bez zrozumienia ich głębszego sensu kulturowego, nie mówiąc o religijnym. Odnotowuje się tam najważniejsze święta polskie, głównie w kontekście zwyczajów kulinarnych, zdobienia domu, stołu itd. Po przejrzeniu odpowiednich numerów pism kobiecych można odnieść wrażenie, że Boże Narodzenie Polacy obchodzą jako święto karpia, a Wielkanoc jako barwne i wesołe święto jajka. 17
Częstym tematem reportaży społecznych są patologie rodzinne. Problematyka tych artykułów to wynaturzenia patologicznych ojców i mężów, znęcających się, najczęściej seksualnie, nad swoimi dziećmi i innymi członkami rodziny. Opisuje się ze szczegółami nadużycia seksualne.
Pożyteczne w zamyśle akcje, jak np. akcja przeciwko przemocy w rodzinie w 1997 roku, niekiedy zamieniają się w swoje przeciwieństwo. W telewizjach komercyjnych pokazano z tej okazji film, w którym kapłan udziela w kościele ślubu młodej parze. Kobieta przysięga miłość i wierność, zaś mężczyzna mówi: "Będę cię bił, gwałcił, maltretował, będę wykorzystywał seksualnie nasze dzieci". Tego rodzaju podejście można odebrać jako ostrzeganie przed małżeństwem i zaufaniem drugiemu człowiekowi. Stawia ono też w dwuznacznej roli i negatywnym kontekście kapłana i Kościół.
Jedna z fundacji, walczących o prawa kobiet, wyprodukowała film szkoleniowy, ostrzegający przed zwabianiem dziewcząt do zachodnich domów publicznych. Film ten - przeznaczony dla szkół - zawiera scenę gwałtu na trzynastoletniej dziewczynce i realistyczne sceny z kręcenia filmów pornograficznych na Zachodzie.
Polski mężczyzna w części prasy jawi się jako alkoholik znęcający się nad żoną, prymitywny zwyrodnialec gwałcący ją i wykorzystujący seksualnie swoje dzieci. Opiekuńczość mężczyzny przedstawiana jest jako "dominacja", a jego oczekiwania wobec kobiety jako "opresja". Wypadki niezwykle rzadkie - ciężkie patologie są opisywane z drastycznymi szczegółami i traktowane jako przykład zjawisk powszechnie występujących. Dodatkowym negatywnym efektem takiego podejścia jest oswajanie czytelników z drastycznością.

5.2.4. Obraz kobiety w prasie

Ogromna część prasy kobiecej, zarówno popularnej, jak i przeznaczonej dla bardziej wymagających czytelniczek, propaguje specyficzny model kobiecości. Kobieta tam przedstawiona to osoba szukająca własnej przyjemności, dążąca do zaspokajania swoich potrzeb, poświęcająca wiele czasu i uwagi swojemu wyglądowi, traktowanemu jako autonomiczny cel życia. Odrzuca ona rodzinę pochodzenia jako represjonującą jej potrzeby i nie zamierza się z nikim wiązać ściślej, bo ograniczyłoby to jej wolność. Dziecko traktuje jako zaspokojenie własnych potrzeb. Niektóre media lansują zatem model kultury indywidualnej kariery kobiety, a nie model kultury rodziny.
Ten model, pod wieloma względami atrakcyjny, głęboko frustruje kobiety z rodzin polskich, które są stale poddawane próbie wierności własnym przekonaniom i wyznawanym wartościom. Często nie mogą one sprostać podsuwanemu tam ideałowi urody i kobiecości, nie mówiąc o wygórowanych potrzebach konsumpcyjnych. Przyczynia się to zapewne do notowanego w ostatnich latach wzrostu zachorowań na nerwice i niektóre choroby psychiczne (zjawisko znane również na zachodzie Europy - np. anoreksja pod presją mody na szczupłą sylwetkę). Urodzenie dziecka często traktowane jest
jako osobista sprawa matki, a ono samo jako jej własność, a więc przedmiotowo. Dziecko przestaje być opisywane przez prasę jako autonomiczny człowiek, owoc miłości dwojga rodziców i członek rodziny, a staje się przedwcześnie dojrzałą osobą, obdarzoną "prawami", którym nie może sprostać (np. prawem swobodnego wyboru stylu życia), i której się nie wychowuje, tylko "informuje" o oczekiwaniach rodziców.
W pismach tych niejednokrotnie nadużywa się wiedzy psychologicznej, zalecając stosowanie w życiu codziennym technik (np. uniezależniania się od otoczenia), przeznaczonych do specjalistycznej terapii osób znerwicowanych.

5.2.5. Prasa dla młodzieży

Rynek prasy zalany jest tytułami przeznaczonymi dla młodzieży i - osobno - dla dziewcząt, sprzedawanymi w milionowych nakładach. Są to, podobnie jak w wypadku prasy kobiecej, najczęściej produkcje wydawców zagranicznych. 18
Tematykę tych pism stanowi muzyka młodzieżowa, życie gwiazd pop, sport i prowadzone na szeroką skalę poradnictwo głównie w sprawach intymnych. Dzięki rozbudowanym działom kontaktów z młodymi czytelnikami pisma te zyskują u nich silne, niemal rodzinne poczucie więzi z redakcją i mają duży wpływ na obszar zainteresowań, a także styl życia młodego pokolenia. Posługują się często młodzieżowym slangiem.
Pisma te wykazują specyficzne zrozumienie dla problemów młodzieży. Młode dziewczęta przygotowywane są do roli "niezależnych" czytelniczek kolejnej edycji pism, przeznaczonej już dla dorosłych kobiet. Rolę drogowskazu postępowania w miejsce rodziny przejmuje pismo, kreujące wzory w osobach idoli muzycznych i filmowych. Niektóre pisma specjalizują się w fotoreportażach, za pomocą których przedstawiają intymne perypetie dziewcząt i chłopców, "edukując" ich w sferze zachowań seksualnych. Jeden z miesięczników, odpowiadając na list trzynastoletniej czytelniczki, pytającej, czy powinna podjąć współżycie ze swoim chłopakiem, który tego żąda, poinformował ją, że ma prawo wstrzymać się ze współżyciem do chwili, gdy naprawdę będzie miała na to ochotę i przypomniał o środkach antykoncepcyjnych, gdyby jednak się zdecydowała.
Prasa ta kieruje wyobraźnię młodych ludzi na seks przez eksponowanie treści pobudzających erotycznie, np. przy okazji poruszania problematyki wychowania seksualnego. Wzór propagowany w prasie wskazuje się jako godny zaakceptowania przez młodych ludzi. Pisma bronią przekazywanych treści i wzorów, zasłaniając się dobrem interesu ekonomicznego, twierdząc, że "to się właśnie sprzedaje".
Istnieje niewiele pism, które rodzice mogliby bez lęku polecić swoim dzieciom.
Podobne tendencje zauważa się również w prasie finansowanej ze środków podatnika.

PRZYPISY

16 S. Sobol, Temat miesiąca..., op. cit.
17 Cosmopolitan, nr 12, 1997.
18 S. Sobol, Temat miesiąca: prasa młodzieżowa, Raport Prasowy, nr 2, 1998.





Dokumenty

© Departament Spraw Rodziny