|
|
Raport o sytuacji polskich rodzinRozdział 5Kultura i media a rodzina W niniejszym rozdziale przedmiotem analizy i wniosków jest następujący zakres zagadnień związanych z kulturą: upowszechnianie kultury i sztuki za pomocą zorganizowanych działań, dostępność instytucji kultury profesjonalnej, rola mediów w kreowaniu wartości kulturalnych i wychowawczych. Poniższe tezy oparte są na badaniach Instytutu Kultury oraz danych faktograficznych i obserwacjach specjalistów Centrum Animacji Kultury, 1 a także danych z Raportu o Kulturze Polskiej. 2 5.1. Kultura dla rodziny Podstawową funkcją rodziny jest kształtowanie osobowości każdego człowieka w relacji z drugim człowiekiem, opartej na wzajemnej otwartości, poszanowaniu drugiej osoby, dialogu i miłości. W środowisku najbliższych osób człowiek ma szansę określenia własnej tożsamości, ukształtowania motywacji swojego działania i wytyczenia swojego celu. Uformowany w rodzinie wzorzec ma wpływ na kolejne pokolenia, dlatego tak istotna jest kulturotwórcza funkcja rodziny. Jest to przede wszystkim funkcja odkrywania oraz wspierania zainteresowań i talentów dzieci, uczenia ich właściwych wzorów spędzania czasu wolnego w sposób twórczy i ciekawy. Raporty licznych instytucji naukowych badających problematykę kultury potwierdzają, że to właśnie rodzina najsilniej kształtuje potrzeby kulturalne dzieci i młodzieży oraz ludzi dorosłych, tam powstają wzory uczestnictwa w kulturze i określany jest zakres aktywności kulturalnej młodego pokolenia. Młodzież - i to ze wszystkich środowisk, ze wsi, z małych i dużych miast, z rodzin biednych i dobrze sytuowanych - najczęściej wskazuje właśnie dom rodzinny jako miejsce, gdzie nauczyła się odczuwać i zaspokajać potrzeby związane z kulturą. Na drugim miejscu znajduje się szkoła, natomiast dużo dalej środowisko rówieśnicze. 3 Widać zatem, jak istotna z punktu widzenia rodziny jest dostępność instytucji kulturalnych. Wszelka działalność społeczno-kulturalna winna kierować swoją ofertę nie tylko do dzieci, ale do całej rodziny. Interesujące, wspólne z rodzicami i rodzeństwem spędzanie czasu, uczy prawidłowej komunikacji interpersonalnej, wspólna radość z osiągnięć i sukcesów podczas zorganizowanych amatorskich zajęć artystycznych i ogólnorozwojowych wzmacnia więzy rodzinne i wzbogaca obyczajowość życia rodzinnego. Amatorskie zajęcia kulturalne mogą też pełnić funkcję terapeutyczną, ponieważ wspierają harmonijny rozwój osobowości, panowanie nad emocjami i poczucie bezpieczeństwa psychicznego. Poziom uczestnictwa wkulturze zależy bezpośrednio od wykształcenia rodziców. Dotyczy to zarówno mniej charakterystycznego dla młodzieży uczestnictwa w kontaktach z wysoką kulturą artystyczną - filharmonią, galeriami sztuki, muzeami, jak i udziału w zajęciach dodatkowych o charakterze kulturalnym, również płatnych. W dużych miastach ponad trzy czwarte dzieci rodziców z wyższym wykształceniem uczęszcza na takie zajęcia. Nawet na wsi uczestniczy w nich połowa dzieci pochodzących z rodzin najmniej wykształconych. Rodzice o wyższym poziomie wykształcenia często organizują dzieciom wyjścia do teatrzyków, oglądają z nimi albumy sztuki. 4 Wykształcenie rodziców jest zatem czynnikiem silnie różnicującym zachowania i potrzeby kulturalne dzieci i młodzieży, zaś w ich następstwie aspiracje kulturalne, edukacyjne i zawodowe. Wpływa również poważnie na podejmowanie przez dzieci i młodzież własnych prób twórczej lub odtwórczej ekspresji artystycznej, która nie jest przejawiana powszechnie. Funkcje amatorskiego uprawiania sztuki nabierają szczególnego znaczenia w środowiskach zaniedbanych kulturalnie i o słabej infrastrukturze. Bariery w kontaktach z wytworami kultury artystycznej (finansowe, infrastrukturalne, związane z wykształceniem) winny być uzupełniane i zastępowane jak najpełniejszą możliwością samodzielnego uprawiania sztuki. Zapewnienie możliwości uczestnictwa w zajęciach pobudzających aktywność kulturalną to najlepsza forma organizowania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży, która przeciwdziała patologii rodziny. Dlatego tak istotne jest popieranie ruchu społeczno-kulturalnego. W ostatnich latach uczestniczenie rodzin w kulturze jest ściśle związane z trudnościami i problemami charakterystycznymi dla okresu transformacji ustrojowej. Kłopoty finansowe rodzin, konieczność dodatkowego zarobkowania, bezrobocie oraz zmniejszenie środków budżetowych na kulturę 5 sprawiają, że maleje znaczenie kultury w życiu rodziny. Nie wytworzyły się też nowe - samorządowe - ścieżki dofinansowania uczestnictwa rodzin w kulturze. Samorządy decydujące o środkach na edukację artystyczną mają pilniejsze potrzeby finansowe, nie zawsze też doceniają znaczenie tej sfery życia. Niskie dochody dużej liczby rodzin spowodowały przesunięcie kultury na niskie miejsce w hierarchii potrzeb, zaś komercjalizacja różnych form działalności kulturalnej utrudnia jej dostępność dla rodzin biedniejszych i bezrobotnych. Jednostronna działalność komunalnych instytucji kultury (organizowanie płatnych zajęć artystycznych, kursów językowych, dyskotek itp.) utrudnia szeroki dostęp do różnych form działalności artystycznej i kulturalnej dzieciom i młodzieży ze środowisk zaniedbanych i zagrożonych patologią społeczną. 6 Zbyt mały jest udział wysokiej kultury artystycznej oraz wspólnych form zabawowych w sposobach kulturalnego spędzania czasu przez rodziny. Jak wynika z badań, 7 powszechnym sposobem spędzania wolnego czasu, i to bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania i profil wykształcenia, jest codzienne oglądanie telewizji, przy czym dla 75% dzieci w wieku przedszkolnym jest to jedyne zajęcie kulturotwórcze. Wraz z ekspansją mediów elektronicznych waga samorzutnej aktywności kulturalnej rośnie, a nie maleje. Multimedia poszerzają techniczne możliwości komunikacji, ale zmieniają uczestnika kultury w przedmiot biernego oddziaływania. Dlatego tym ważniejsze staje się pobudzanie aktywności i podmiotowości. W kontekście globalnego ze swej istoty charakteru multimediów aktywność własna i działanie zbiorowe mają podstawowe znaczenie dla kultury narodowej. Uczestnictwo w kulturze uczy wypowiadania się, komunikacji, naturalnej ekspresji swojej osobowości i szacunku dla inności drugiego człowieka. Uczy twórczego myślenia i porusza wyobraźnię. Problemy z komunikacją interpersonalną są zasadniczą przyczyną powstawania subkultur młodzieżowych. Badania 8 wykazują, że w aktywności kulturalnej młodzieży dominuje kultura masowa i popularna. Recepcja przekazów kultury symbolicznej, żywy kontakt z dziełami sztuki w znikomym zakresie znajduje swoje miejsce we wzorach zachowań młodzieży. W porównaniu z intensywnością kontaktów z kulturą masową upowszechnianą za pośrednictwem mediów kontakt z kulturą o wyższych walorach - zarówno pod względem powszechności, jak i częstotliwości - odgrywa niewielką rolę. Na podstawie preferowanych przez dzieci i młodzież gatunków i form filmowych, literackich, muzycznych, programów telewizyjnych i tytułów czasopism można sformułować wniosek, że zainteresowania w tym względzie ograniczają się do treści najbardziej popularnych, sensacyjnych, służących przede wszystkim łatwej rozrywce. 9 W Polsce w ostatnich latach, jak wynika z badań i obserwacji specjalistów Centrum Animacji Kultury, 10 rodziny nie mają dostatecznych warunków do korzystania z aktywnych form obcowania z dobrami kultury. Zakres przedmiotów artystycznych w szkołach maleje - ponad jedna piąta szkół nie prowadzi w ogóle zajęć z muzyki i plastyki. Zlikwidowano również znaczną liczbę bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych. W latach 1993-1997 społeczny ruch kulturalny tracił systematycznie bazę lokalową i pracowników. Zlikwidowano około 90% świetlic i klubów, 3,6 tys. stanowisk pracy instruktorów. Zmniejszyły się zakupy nowości w bibliotekach. Na wsi przestało istnieć 1,5 tys. zespołów i kół artystycznych. Widoczna jest tendencja do likwidowania zespołów dziecięcych i młodzieżowych. 11 W Europie, jak wskazują opracowania naukowe, ruch artystyczny i oferty instytucji kultury traktowane są jako jeszcze jeden sposób budowania więzi międzyludzkich, szczególnie rodzinnej, spajającej pokolenia we wspólnej zabawie i przez wspólne zainteresowania. W Polsce niewielki jest jeszcze zakres, zasięg i intensywność działań pozwalających rodzicom i dzieciom wspólnie uczestniczyć w zorganizowanych zajęciach kulturalnych. 5.1.1. Wnioski Stworzenie interesującej oferty programowej i organizacyjnej, zachęcającej do uczestnictwa w kulturze powinno być jednym z najważniejszych instrumentów prorodzinnej polityki państwa, ponieważ pozytywne skutki takiej polityki trwać będą przede wszystkim w przyszłych pokoleniach. Dlatego należy chronić infrastrukturę społeczną i kulturalną przed dalszym regresem, wspierać rodzinę w jej funkcjach. Należy otaczać opieką wszelkie formy twórczości amatorskiej, zarówno instytucjonalne, jak i istniejące poza strukturami formalnymi. Należy promować szczególnie te instytucje kultury i takie przedsięwzięcia, które stwarzają całym rodzinom możliwość interesującego spędzania wolnego czasu, co służy wzmacnianiu więzi rodzinnych i przeciwdziała separowaniu się pokoleń (zjawisko to jest jedną z przyczyn powstawania subkultur młodzieżowych). Należy również przygotować instruktorów i animatorów kultury, odpowiednich do pełnienia tej roli. Wspomaganie prorodzinnej edukacji kulturalnej wymaga stałej współpracy organów państwowych, samorządowych, Kościoła, instytucji kultury, placówek oświatowych, a także sektora prywatnego. Jednym z elementów prorodzinnej aktywności państwa winno być dążenie do zmiany sposobu nauczania w szkołach przedmiotów ogólnokulturalnych i artystycznych. Programy edukacji kulturalnej w szkołach, zwłaszcza wiejskich i w małych miastach, powinny być wspierane finansowo. Należy zapewnić stały dopływ wyspecjalizowanej kadry ułatwiającej młodzieży kontakt z żywą kulturą profesjonalną oraz rozwój zainteresowań i zachowań twórczych. Udział w zajęciach ogólnokulturalnych winien służyć rozwojowi osobowości uczestników i pobudzaniu ich aktywności także poza sferą kultury. Naszym zadaniem jest wykreowanie nowego modelu aktywności kulturalnej dzieci i młodzieży, konkurencyjnego wobec biernej monokultury mediów elektronicznych. Musi on sprostać wymogom nowoczesności, propagując najlepsze cechy kultury europejskiej, a zarazem chronić polską tożsamość. Nowoczesny program szkolnej edukacji kulturalnej powinien kształtować wzory zachowań, normy, hierarchię wartości, inspirować do aktywności w innych sferach życia, wśród których podstawową jest rodzina. PRZYPISY 1 Stanowisko Centrum Animacji Kultury wobec zagrożeń: 1. Opieka nad dziećmi i młodzieżą - organizacja czasu wolnego, 2. Formy organizacji czasu wolnego rodziny, opracowanie pod kierunkiem Cypriana Mielczarskiego, Warszawa 1997. 2 Raport Kultura polska 1989-1997 pod red. Teresy Kostyrko, Instytut Kultury, Warszawa 1997. 3 Stanowisko Centrum Animacji Kultury..., op. cit. 4 Stanowisko Centrum Animacji Kultury..., op. cit. 5 Budżet ogólny MKiS na 1998 rok (źródło: MKiS). 6 Raport Kultura polska...op. cit. 7 Sondaż OBOP pt. Opinie o wpływie telewizji i innych instytucji na młodzież, Warszawa, kwiecień 1998. 8 Sondaż OBOP pt. Dzieci i młodzież o sobie, Warszawa, grudzień 1997. 9 Ibidem. 10 Stanowisko Centrum Animacji Kultury..., op. cit. 11 Raport Kultura polska..., op. cit. | ||
© Departament Spraw Rodziny |