|
|
Raport o sytuacji polskich rodzin6.1.3. Inne regulacje prawneKodeks karny Kodeks karny wymienia szereg przestępstw przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży. Zalicza do nich: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Ważnym i jednocześnie ostatnio szeroko dyskutowanym problemem jest sprawa przemocy, w tym w szczególności przemocy w rodzinie. Nie ulega wątpliwości, że zjawisko przemocy w społeczeństwie przybiera na sile. Świadczą o tym dane wymiaru sprawiedliwości o liczbie i rodzaju przestępstw dokonywanych corocznie w kraju. Niezmiernie niepokoi również wzrost udziału nieletnich w dokonywanych przestępstwach. 5 Bardzo istotny jest fakt, iż przy niewielkim wzroście ogólnej liczby przestępstw, stwierdzonych w zakończonych postępowaniach przygotowawczych w latach 1990-1996, liczba przestępstw przeciw rodzinie wykazuje znacznie silniejszą dynamikę. Odpowiednie indeksy wskazują, że liczba przestępstw ogółem wzrosła zaledwie o 2%, a przeciwko rodzinie aż o 86%. Jeśli w rachunku dynamiki przestępstw przeciw rodzinie pominąć uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, to w 1996 roku liczba rzeczywistych przestępstw przeciw rodzinie wynosiła 21 019 i była wyższa o 8055, czyli o 62%, w zestawieniu z rokiem 1990. Odpowiednie dane na ten temat prezentuje tablica 6.1. Z analizy danych dotyczących liczb dorosłych skazanych za przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży wynika, że w 1996 roku była ona wyższa w porównaniu z rokiem 1990 o 61%, jeśli chodzi o ogólną liczbę przestępstw przeciw rodzinie, oraz o 26% po wyłączeniu z rachunku skazanych za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego (tablica 6.2.). TABLICA 6.1. Przestępstwa przeciw rodzinie w ogólnej liczbie przestępstw w latach 1985-1996
Źródło: Roczniki statystyczne GUS z lat 1992-1997. TABLICA 6.2. Skazani za przestępstwa przeciw rodzinie w ogólnej liczbie skazanych w latach 1985-1996
Źródło: Roczniki statystyczne GUS z lat 1992-1997. Należy niewątpliwie mieć na względzie również te przestępstwa przeciw rodzinie, które nie trafiły na wokandę sądową. Skali tych wykroczeń nie sposób oszacować, ponieważ często są one ukryte i możliwe do stwierdzenia dopiero wówczas, gdy ich skutki są dostrzegalne gołym okiem. Stwierdzanie tych wykroczeń powinno stanowić przedmiot zainteresowania najbliższego otoczenia rodziny: krewnych, sąsiadów, nauczycieli, opiekunów społecznych. Prawo rodziny do intymności i prywatności chroni ją przed ingerencją z zewnątrz. Ingerencja taka jest jednakże niezbędna w każdym przypadku, kiedy komukolwiek w rodzinie dzieje się krzywda, zwłaszcza zaś wtedy, gdy dramat dotyczy najmłodszych, bezbronnych członków rodziny. Z całą mocą należy podkreślić, iż nieodpowiedzialne określanie skali przestępstw w rodzinie na setki tysięcy lub nawet miliony przypadków, coraz powszechniejsze w środkach masowego przekazu, jest niedorzecznością i wymaga pilnej potrzeby podjęcia odpowiednich badań empirycznych w tym zakresie. Ponadto w dyskusji należy wyraźnie określić, co należy uznać za przemoc, a co nią nie jest. Interesujące rozważania na ten temat można znaleźć m.in. w rozważaniach J. Bińczyckiej. Zdaniem autorki "nadmierna, nieokiełznana swoboda zmienić się może w anarchię, raniącą i krzywdzącą dziecko. Nadmierny przymus nie łagodzony swobodą - zamienia się w tresurę, która również rani i ogranicza rozwój jednostki. Te odmiany patologicznej, przedawkowanej swobody i przymusu - przyjmują postać przemocy". 6 Kodeks cywilny Kodeks cywilny nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny. Z punktu widzenia interesów rodziny na podkreślenie zasługują w nim m.in. przepisy dotyczące małoletniego w obrocie prawnym oraz zasady prawa spadkowego. Interes rodziny zabezpiecza dziedziczenie ustawowe występujące w sytuacji braku testamentu. Z mocy ustawy w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz małżonek. W przypadku testamentu, który pomija członków rodziny, prawo przewiduje instytucję osłonową - zachowek. Wydziedziczonym członkom rodziny przysługuje wówczas roszczenie skierowane do spadkobiercy o zapłatę określonej w przepisach sumy pieniężnej. Kodeks postępowania cywilnego Kodeks postępowania cywilnego zawiera regulacje wpływające na pozycję rodziny. Jednym z przykładów jest ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych oraz dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych, jak też możliwości występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawiciela do spraw opieki społecznej organu gminy oraz organizacji społecznej mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy Kodeks pracy pośrednio dotyczy ochrony interesów rodziny w szczególności poprzez ochronę macierzyństwa i ochronę zdrowia kobiet. Przepisy działu "Ochrona pracy kobiet" stanowią m.in., że kobiety w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych w porze nocnej ani bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy. Pracodawca jest obowiązany przenieść na inne stanowisko kobietę zatrudnioną przy pracy wzbronionej kobietom w ciąży oraz w razie stwierdzenia przez zakład społecznej służby zdrowia, że ze względu na stan ciąży nie powinna wykonywać dotychczasowej pracy. Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zlecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą. Ponadto przepisy Kodeksu pracy stanowią gwarancję uzyskania przez pracownicę urlopu macierzyńskiego oraz udzielenia jej urlopu wychowawczego. Z licznych sondaży na temat sytuacji kobiet na rynku pracy wynika, że wiele postanowień Kodeksu pracy nie jest respektowanych w warunkach niedoboru miejsc pracy; kobieta oczekująca dziecka jest często traktowana przez pracodawców jako zło konieczne. PRZYPISY 5 Obszerniejsze informacje na ten temat można znaleźć w rozdziale 4 niniejszego Raportu poświęconym dzieciom i młodzieży. 6 Patrz: J. Bińczycka, Między swobodą a przemocą w wychowaniu, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, Oficyna Wydawnicza "IMPULS", Kraków 1997, s. 32. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Departament Spraw Rodziny | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||