Program Polityki Prorodzinnej Państwa

Kierunek I - Zmiany sytuacji demograficznej i struktury rodzin

Czynnik ludzki stanowi podstawę rozwoju społeczno-ekonomicznego. Prawidłowy rozwój ludności warunkuje osiąganie postępu ekonomicznego bez zakłóceń. Wszelkie falowania demograficzne powodują konieczność nieustannego dostosowywania się do zmieniającego się liczbowego stanu oraz struktury wieku ludności. W trosce o zagwarantowanie stabilnych warunków rozwoju społeczno-gospodarczego, należy zadbać o prawidłowy rozwój ludności.
W sytuacji demograficznej Polski w latach dziewięćdziesiątych za najistotniejsze należy uznać następujące procesy i zjawiska:
  1. spadek liczby zawieranych małżeństw powodowany głównie znaczącym obniżaniem się skłonności do zmiany stanu cywilnego osób w wieku charakteryzującym się najczęstszym wstępowaniem w związki małżeńskie, co prowadzi w konsekwencji do ujemnego bilansu małżeństw zawieranych i rozwiązywanych,
  2. wzrost absolutnej i względnej liczby rozwodów (jednak w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej, a zwłaszcza z krajami Europy Zachodniej i Skandynawii współczynnik rozwodów w Polsce jest nadal niski),
  3. zdecydowanie wyższa, w porównaniu z większością krajów Europy, umieralność mężczyzn w następstwie wypadków, chorób nowotworowych i chorób układu krążenia, co powoduje rozpad rodzin i sieroctwo dzieci,
  4. postępujący spadek urodzeń jako konsekwencja obniżania się skłonności do rodzenia dzieci oraz utrwalania się modelu rodziny z jednym lub dwojgiem dzieci. W 1997 r. urodziło się 412 tys. dzieci, czyli o 135 tys. mniej niż w 1990 r. W 1998 r. urodziło się 395,6 tys. dzieci, co oznacza, że na 1000 mieszkańców przypadało 10,2 urodzenia. W 1990 r. współczynnik ten wynosił 14,4, a w 1995 r. 11,2 urodzenia żywego na 1000 mieszkańców.
  5. brak prostej zastępowalności pokoleń notowany od 1989 r.: w 1997 r. średnia liczba dzieci rodzonych przez kobietę w wieku rozrodczym (15 - 49 r.ż.) wyniosła 1,51, a w 1998 r. wyniosła 1,43, podczas gdy prostą zastępowalność pokoleń zapewnia dopiero współczynnik dzietności na poziomie 2,11 - 2,15,
  6. systematyczny wzrost udziału urodzeń pozamałżeńskich w ogólnej liczbie urodzeń: średnio co dziesiąte dziecko przychodzi na świat poza małżeństwem, przy czym część urodzeń pozamałżeńskich przypada na nastoletnie matki,
  7. zmiany liczby i struktury rodzin jako skutek ewolucji procesów demograficznych. Według danych ostatniego, przeprowadzonego w 1995 roku Mikrospisu, w Polsce było 10533 tys. rodzin, w tym 6278 tys. (60%) małżeństw z dziećmi oraz 1733 tys. (17%) rodzin niepełnych z matką lub ojcem i dziećmi. Pozostałe rodziny tworzyły grupę rodzin bezdzietnych, przy czym większość z nich stanowią rodziny, w których dorosłe dzieci opuściły dom rodzinny, we wszystkich rodzinach na utrzymaniu rodziców pozostawało łącznie 11793 tys. dzieci do 24 roku życia. W rodzinach wielodzietnych z co najmniej trojgiem dzieci wychowywało się 4430 tys. dzieci, czyli średnio co trzecie dziecko, a w rodzinach niepełnych - 1508 tys., co stanowiło 13% ogółu dzieci. W 1990 r. liczba dzieci rodzonych przez jedną matkę wynosiła 2,04 w całym okresie rozrodczym (15-49 lat), a jednocześnie 28,4% dzieci przychodziło wówczas na świat jako trzecie lub dalsze. W 1998 r. udział tych dalszych urodzeń obniżył się do 24,1% ogółu.

Zmiany w postawach i zachowaniach demograficznych są powodowane rosnącymi aspiracjami edukacyjnymi i zawodowymi ludzi młodych, konkurencją na rynku pracy, ograniczeniami w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych i materialnych młodych rodzin oraz trudnościami w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych.
Niekorzystne przemiany w postawach wobec małżeństwa i rodzicielstwa stawiają przed polityką prorodzinną określone zadania. Wśród nich do najważniejszych należą:
  1. prorodzinna edukacja całego społeczeństwa. Przygotowanie do życia w rodzinie poprzez właściwy system wychowania i edukacji w rodzinie i w szkole, popularyzowanie w środkach masowego przekazu właściwych wzorców życia rodzinnego, uwrażliwiające na potrzeby innych oraz na patologię w rodzinach, propagowanie zasady, że każdy ma prawo do godnego życia, a wszyscy członkowie rodziny mają nie tylko prawa, ale i obowiązki,
  2. kształtowanie systemu norm i wartości, w których rodzina i dzieci będą wartościami priorytetowymi,
  3. tworzenie warunków do godzenia obowiązków wobec rodziny z włąsnymi aspiracjami jej członków.
W obecnej sytuacji demograficznej realizacja tego zadania wymaga:
  • zapewnienia coraz liczniejszej grupie młodzieży kształcenia się w szkołach średnich i wyższych,
  • tworzenia młodym ludziom w wieku 20-29 lat szansy dostępu do mieszkania, na warunkach zróżnicowanych w zależności od stopnia zamożności rodziny,
  • dążenia do utrzymania wysokiego tempa rozwoju gospodarczego, co będzie sprzyjać powstawaniu nowych miejsc pracy,
  • wsparcia rodziny w opiece nad jej starszymi i niepełnosprawnymi członkami, co powinno znaleźć wyraz w odpowiednich rozwiązaniach polityki zdrowotnej, w formach opieki społecznej oraz systemie zabezpieczenia społecznego.
    Tworzenie klimatu poszanowania rodziny, wspierania rodzin w rozwiązywaniu problemów bytowych i opiekuńczych, to zestaw działań, które w dłuższym okresie powinny zaowocować zahamowaniem spadku liczby zawieranych małżeństw oraz wzrostem liczby urodzeń umożliwiającym osiągnięcie co najmniej prostej zastępowalności pokoleń.





Dokumenty

© Departament Spraw Rodziny