Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji w roku 1999 Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku "O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży"

1) Opieka medyczna nad dzieckiem poczętym i jego matką.

Art. 2. 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności poprzez:
1) Opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży.

Zasadniczym celem opieki medycznej nad kobietami ciężarnymi jest zapewnienie prawidłowego przebiegu ciąży oraz wczesna identyfikacja czynników ryzyka. Ciąże o podwyższonym i wysokim ryzyku są najczęstszą przyczyną patologii występujących u noworodków, mają również wpływ na wskaźnik umieralności niemowląt.
Kobiety ciężarne mają zapewnioną odpowiednią opiekę medyczną. Sprawują ją lekarze ginekolodzy, lekarze rodzinni oraz położne. W przypadkach ciąży o podwyższonym ryzyku opiekę medyczną przejmują poradnie specjalistyczne zorganizowane na wyższych poziomach referencyjnych opieki medycznej oraz oddziały patologii ciąży. Poradnie ogólne, poradnie dla kobiet oraz szpitale zapewniają właściwą opiekę medyczną w zależności od stopnia ryzyka ciąży. Natomiast nadal trzeba zwiększyć częstość wczesnego obejmowania opieką medyczną kobiet w ciąży. Zależy to przede wszystkim od świadomości kobiet o potrzebie takiej opieki i wczesnego zgłaszania się kobiet do lekarza. System oceny stopnia ryzyka u kobiet ciężarnych służy między innymi wyodrębnieniu grupy kobiet, u których ryzyko nieprawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju płodu jest większe. Pacjentki te są kierowane do ośrodków zajmujących się rozpoznawaniem i leczeniem schorzeń płodu i zaburzeń jego rozwoju. Leczenie dziecka w okresie życia płodowego obejmuje podawanie leków oraz metody korekty chirurgicznej, ale nadal wykonywane jest w znikomej ilości.
Zadania dotyczące upowszechniania opieki przed poczęciem dziecka, usprawniania diagnostyki i czynnej opieki nad kobietą ciężarną w przypadku zagrożenia wcześniactwem, upowszechniania zasady systemu referencyjnego w odniesieniu do porodu przedwczesnego i poprawa opieki nad wcześniakiem realizowane były nie tylko w ramach stałych zadań pionu położniczo - ginekologicznego, ale także w ramach "Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce".
Podstawowe założenia "Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce" obejmują usprawnienie czynnej opieki nad kobietą ciężarną w zakresie systemu trójstopniowej opieki perinatalnej. W roku 1999 realizacją tego programu objęty był cały kraj. Zgodnie z przyjętymi założeniami, system trójstopniowej opieki funkcjonował w oparciu o 11 regionalnych ośrodków. Pomiędzy ośrodkami zorganizowano system specjalistycznego transportu i komunikacji. W ośrodkach III poziomu referencyjnego opieki perinatalnej utworzone zostały oddziały intensywnej terapii nad noworodkiem, natomiast w ośrodkach II poziomu referencyjnego stanowiska takiej opieki. W poszczególnych regionach podpisano porozumienia pomiędzy ośrodkami różnego poziomu określające zadania tych ośrodków i ich wzajemne zobowiązania.
W 11 ocenianych województwach na I poziomie referencyjnym opieki hospitalizowano od 45% do 64% noworodków, mniej na II poziomie - od 21% do 47% noworodków, a najmniej - od 8% do 16% na III poziomie referencyjnym opieki perinatalnej.
Monitorowanie i kontrolę jakości świadczeń w zakresie opieki perinatalnej przeprowadzono w 1999 r., w oparciu o miesięczne sprawozdania statystyczne z działalności oddziałów położniczych i noworodkowych. W województwach wielkopolskim i lubuskim wdrożono we współpracy z Regionalnym Biurem WHO w Kopenhadze system oceny jakości opieki perinatalnej przy użyciu metod elektronicznych OBSQID i NEOCARE.
W 1999 r. opracowano i wydano w postaci książkowej kolejne standardy postępowania w zakresie opieki perinatalnej. Funkcjonowanie sieci ośrodków usprawniono w odniesieniu do wprowadzonych reform i rozwiązań organizacyjnych. Z realizacją Programu zapoznano Dyrektorów Kas Chorych.
Zgodnie treścią wytycznych Krajowego Zespołu Konsultanta Medycznego w dziedzinie położnictwa i ginekologii z dnia 23 listopada 1995 r., w sprawie rodzaju i częstości profilaktycznych badań lekarskich i diagnostycznych wykonywanych u kobiet ciężarnych o fizjologicznym przebiegu ciąży - również w 1999 r. - wszystkie kobiety ciężarne objęte były systemowymi badaniami profilaktycznymi. Zalecone badania obejmowały między innymi badanie USG między 18 a 22 tygodniem ciąży. W przypadku wystąpienia zaburzeń zdrowia u kobiety ciężarnej lub u dziecka (na różnych etapach ciąży) o zakresie badań i ich częstości decydował lekarz.
O słuszności i skuteczności działań podejmowanych w ramach opieki zdrowotnej nad kobietą ciężarną i noworodkiem świadczy utrwalona tendencja obniżania wskaźnika umieralności niemowląt oraz zwiększenie dynamiki tego spadku obserwowane w ostatnich latach. W 1999 roku wskaźnik umieralności niemowląt wyniósł 8,9 ‰. Oznacza to, że zakładany w Narodowym Programie Zdrowia cel, jakim jest obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt do wartości 10 ‰ w roku 2000 - został osiągnięty dwa lata wcześniej (tab. 2.). W 1999 r. obniżył się o kolejne 0,7‰.

Tab. 2. Wskaźnik umieralności niemowląt w latach 1991 - 1999.

Rok Wartość wskaźnika
1991 18,2
1992 17,5
1993 16,2
1994 15,1
1995 13,6
1996 12,2
1997 10,2
1998 9,6
1999 8,9

W ciągu ostatnich pięciu lat nieznacznie obniżyła się częstość urodzeń noworodków z niską masą urodzeniową ciała - około 0,3% w grupie urodzeniowej 500-999g i około 1% w grupie urodzeniowej 1000-2499g. Uwarunkowania częstości występowania urodzeń noworodków z niską masą urodzeniową powodują, że skuteczne zapobieganie temu zjawisku możliwe jest przede wszystkim poprzez promocję zdrowia, szczególnie zdrowego stylu życia młodych kobiet.
Dane uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że polskie kobiety najczęściej rodzą dzieci w przedziale wieku 20 -29 lat. Jednakże prawie 7,7 % kobiet rodzących pierwsze i drugie dziecko nie przekroczyło 19 roku życia, zaś 9,8% przekroczyło 35 rok życia . 5
Poprawa wskaźników umieralności niemowląt wskazuje na to, że dalej najważniejszym aspektem działań resortu zdrowia jest i będzie szeroko rozumiana profilaktyka.
Narodowy Program Zdrowia zawiera szereg zadań związanych z promocją zdrowia i profilaktyką odnoszących się do grupy kobiet w wieku rozrodczym oraz kobiet ciężarnych i noworodków.
W 1999 r., w zakresie opieki zdrowotnej nad kobietami ciężarnymi i noworodkami kontynuowano "Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej", którego założeniem jest upowszechnienie podawania kwasu foliowego kobietom w wieku 16-24 lata w celu zapobiegania wystąpieniu wrodzonych wad cewy nerwowej u potomstwa.
Do wad cewy nerwowej (WCN) zaliczane są różne postacie kliniczne wad ośrodkowego układu nerwowego powstające w 2-4 tygodniu rozwoju zarodka. Należą do nich bezmózgowie oraz przepukliny mózgu i rdzenia kręgowego. Polska należy do krajów o najwyższej w Europie umieralności niemowląt z powodu WCN.
Program ma za zadanie popularyzację wśród wszystkich grup społeczeństwa wiedzy na temat kwasu foliowego oraz jego związku z wadami cewy nerwowej u dzieci.
W ramach realizacji programu w roku 1999 wykonano następujące zadania:
- opracowano i wydrukowano materiały informacyjne i szkoleniowe dla lekarzy, pielęgniarek, młodzieży i terenowych organizatorów programu,
- przygotowano zestawy przeźroczy dla osób organizujących szkolenia w terenie,
- przeprowadzono szkolenia dla terenowych promotorów profilaktyki pierwotnej wad cewy nerwowej,
- zorganizowano siedemnaście regionalnych konferencji szkoleniowych dla personelu medycznego i pozamedycznego oraz przedstawicieli samorządu i kas chorych,
- opracowano dane statystyczne o umieralności i chorobowości niemowląt oraz dzieci z powodu wad cewy nerwowej,
- zebrano dane o rejestrach wad wrodzonych w kraju i za granicą,
- przeprowadzono badanie wiedzy, postaw i zachowań kobiet w wieku rozrodczym wobec przyjmowania kwasu foliowego na grupie 400 kobiet z Warszawy, przeanalizowano i opublikowano wyniki. Rozpoczęto badania na próbie ogólnopolskiej.

Instytut Matki i Dziecka, w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia, przeprowadził program "Opracowanie i wdrożenie w placówkach służby zdrowia antynikotynowego programu interwencyjnego skierowanego do kobiet w wieku prokreacyjnym a szczególnie kobiet palących tytoń".
Celem zadania było oddziaływanie na kobiety w wieku prokreacyjnym, w tym kobiety ciężarne, by porzuciły nałóg palenia tytoniu. Zakładano zmniejszenie odsetka palących kobiet.
Ośrodkiem koordynującym zadanie na szczeblu krajowym jest Instytut Matki i Dziecka. Utworzono bazę danych na temat programów przeciwtytoniowych ukierunkowanych na populację kobiet, w tym kobiet ciężarnych. We współpracy z dyrektorami Wojewódzkich Centrów Promocji Zdrowia, przy pomocy specjalistów regionalnych w dziedzinie położnictwa i ginekologii powołano 32 osoby na stanowiska wojewódzkich koordynatorów zadania. Opracowano i złożono do druku oryginalne wydawnictwa przeznaczone dla kobiet palących. Jako podstawę do indywidualnej interwencji przeciwtytoniowej przyjęto model przygotowany podczas realizacji programu pilotażowego.
W wyniku realizacji zadania w 1999 r. sformułowano następujące wnioski:
- lekarze i położne nie mają wystarczającej wiedzy na temat rzeczywistego szkodliwego oddziaływania dymu tytoniowego na zdrowie kobiet oraz proces prokreacji,
- informacja o paleniu tytoniu przez kobietę, przeprowadzonej interwencji i o jej skuteczności powinna znaleźć się w dokumentacji medycznej kobiet ciężarnych i nieciężarnych; zachować należy przy tym zasadę uzyskania zgody kobiety i zachowanie poufności dokumentacji,
- zachowując priorytet dla działań indywidualnych należy wdrożyć tematykę szkodliwości palenia tytoniu do programów Szkół dla Rodziców.

W roku 1999 kontynuowano program upowszechniania karmienia piersią. W ramach jego realizacji w roku 1999 we wszystkich województwach powołano wojewódzkich koordynatorów programu, którzy opracowali dokument określający potrzeby i zadania programu na 2000 r. Opracowano także i wydrukowano ulotki informacyjne dla kobiet w nakładzie 250 tys. egzemplarzy oraz folder dla pracowników służby zdrowia w nakładzie 30 tys. egzemplarzy . 6
W roku 1999 nadal rozwijała się inicjatywa Szpital Przyjazny Dziecku, nastawiona na organizację funkcjonowania szpitala zapewniając stały kontakt z dzieckiem. Coraz częściej praktykowane są porody rodzinne (systematycznie zwiększa się liczba oddziałów położniczych przystosowujących odpowiednio pokoje porodów rodzinnych), powszechną praktyką pozostają odwiedziny w oddziałach położniczych.

2) Opieka socjalna.

Art. 2. 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności przez: [...],
2) pomoc materialną i opiekę nad kobietami w ciąży, znajdującymi się w trudnych warunkach materialnych, przez czas ciąży, porodu i po porodzie.

Katalog świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej zawiera rozwiązania adresowane do różnych szczególnie poszkodowanych kategorii osób i rodzin, w tym dla niektórych z nich są to świadczenia gwarantowane, o charakterze stałej lub względnie stałej pomocy, dla innych - świadczenia o charakterze pomocy okresowej lub doraźnej.
Pomocą gwarantowaną objęte są te grupy osób, które z różnych przyczyn (wiek, stan zdrowia, obowiązki rodzinne) obiektywnie niezdolne są do pracy. Wszystkie inne przypadki trudnej sytuacji życiowej kwalifikują się do form pomocy okresowej lub doraźnej.
Obowiązek wykonania zadań z zakresu pomocy społecznej spoczywa na organach jednostek samorządu terytorialnego oraz administracji rządowej, które współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi działającymi w sferze pomocy społecznej. Jednostkami odpowiedzialnymi za organizację i realizację tych zadań na szczeblu lokalnym są przede wszystkim gminy. Zobowiązane one zostały do wykonywania zadań zleconych gminie oraz własnych. Realizacją zadań z tego zakresu na terenie gminy bezpośrednio zajmują się ośrodki pomocy społecznej, działające w każdej gminie.
Dokonana w 1999 roku reforma samorządowa nie spowodowała żadnego ograniczenia uprawnień w dostępie do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Wszystkie podstawowe zasiłki pieniężne z pomocy społecznej (renta socjalna, zasiłek stały, gwarantowany zasiłek okresowy, zasiłek dla kobiet w ciąży, zasiłek okresowy, zasiłki związane z klęską żywiołową, bilety kredytowe na przejazd) stanowiły przed reformą i stanowią dotąd zadanie zlecone przez administrację rządową i finansowane są przez budżet państwa. Utrzymanie takiego trybu realizacji głównego strumienia pomocy pieniężnej ze strony państwa w sytuacji ubóstwa, podyktowane było właśnie zarówno troską o zabezpieczenie finansowe pewnego poziomu potrzeb rodzin-klientów pomocy społecznej, jak i zagwarantowanie równego traktowania tych osób i rodzin na obszarze całego kraju.

a) Pomoc finansowa.
W roku 1999 w Części-85-Budżety wojewodów, Dział-86-opieka społeczna wydatkowano na świadczenia pomocy społecznej - Rozdział 8613-zasiłki i pomoc w naturze kwotę 1.812.633.125 zł. (wraz z rezerwami).
Łącznie świadczeniami pomocy społecznej z powodu ochrony macierzyństwa objęto 126.996 rodzin, w których żyło 547.180 osób. Natomiast świadczeniami wynikającymi z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 października 1993 r. w sprawie określenia zakresu i form oraz trybu udzielania kobietom w ciąży oraz wychowującym dziecko pomocy w zakresie opieki socjalnej i prawnej (Dz.U.Nr 97,poz. 441 z późn. zm.) objęto 127.270 kobiet wypłacając 398.389 świadczeń co oznacza, że objęto mniej o 3.287 kobiet niż w roku 1998.
Środki wydatkowane dla tej grupy świadczeniobiorców wyniosły w roku 1999 - 96.812.366 zł. tj. więcej niż w roku 1998 o 17.103.130 zł, z czego na:
- zasiłki dla kobiet wypłacono 80.438.293 zł.
- jednorazowy zasiłek na dziecko 16.367.934 zł. (pomocą objęto 100.752 dzieci wypłacając 101.787 świadczeń)
Jednocześnie ze środków własnych wydatkowano kwotę 3. 877.110 zł. na tzw. wyprawkę obejmując 26.062 osoby i wydając 27.139 wyprawek.
Przeciętna wysokość świadczenia w roku 1999 wyniosła:
- razem (bez wyprawki) 194,29 zł,
- zasiłek dla kobiet w ciąży 201,90 zł,
- jednorazowy zasiłek na dziecko 160,80 zł,
- wyprawka 142,86 zł.

Przeciętnie w roku ubiegłym zasiłkiem dla kobiety w ciąży objęto 7.954 kobiety. Największą liczbę kobiet objęto pomocą w województwo mazowieckim - 12.979, natomiast najmniejszą w województwie opolskim - 2.839. W ośmiu województwach liczba kobiet objętych pomocą wyniosła ponad średnią krajową.
W roku 1999, na okres od 1 lipca do końca roku zostało znowelizowane rozporządzenie w sprawie określenia zakresu i form oraz trybu udzielania kobietom w ciąży oraz wychowującym dziecko pomocy w zakresie opieki socjalnej i prawnej, polegające na zwiększeniu o jeden miesięczny zasiłek pieniężny za okres siódmego miesiąca - Dz.U. z 1999 r. Nr 88, poz. 983. W związku z tym, ze środków rezerwy celowej przeznaczonej na ten cel w wysokości 50.000.000 zł. wydatkowano kwotę 25.060.000zł. (środki te zostały wliczone do kwoty ogólnej) .
Poniższa tabela pokazuje wzrost wydatków na świadczenia wynikające z w/w rozporządzenia.

Tab. 3. Wzrost wydatków na świadczenia wynikające z rozporządzenia w sprawie pomocy kobietom w ciąży. 7
Rok 1996 1997 1998 1999
Koszt 74.138.530 zł 75.272.535 zł 79.709.236 zł 96.812.366 zł

b) Pomoc instytucjonalna.
Inną formą pomocy jest prowadzenie domów (samotnej) matki i dziecka, gdzie kobiety znajdują opiekę i schronienie oraz pomoc psychologiczną - pedagogiczną i porady prawne.
Na koniec 1999 roku (stan na 31.12.1999 r.) zgodnie z danymi Departamentu Pomocy Społecznej MPiPS prowadzonych było 10 tego typu domów - dofinansowanych lub finansowanych ze środków budżetu państwa. W tej liczbie 6 prowadzonych było przez samorządy powiatowe a 4 przez podmioty niepubliczne. Łączna liczba miejsc wyniosła 479, z tego w domach samorządowych 360 oraz podmiotów niepublicznych - 119. Liczba mieszkańców przedstawiała się następująco:
- domy samorządu powiatowego - 349,
- domy podmiotów niepublicznych - 105.
W pięciu województwach prowadzone są przez gminy ze środków własnych (gminnych) lokalne ośrodki wsparcia dla samotnych kobiet z dziećmi (domy i schroniska). Łącznie na koniec 1999 roku prowadzonych było 10 takich placówek o liczbie 223 miejsc. Jednocześnie w województwie mazowieckim prowadzono 1 placówkę o zasięgu powiatowym o liczbie 15 miejsc.
Aktywną formę pomocy matkom samotnie wychowującym dzieci przejawiały organizacje katolickie. W roku 1999 na terenie całego kraju istniało 31 prowadzonych przez nie Domów Samotnej Matki dysponującymi ok. 455 miejscami.

c) Poradnictwo rodzinne.
Poradnictwo rodzinne jest realizowane zarówno na poziomie gminy, jak i na poziomie powiatu. Gminna i powiatowa pomoc społeczna bardzo często koordynuje i wspiera lokalne inicjatywy, starając się wykorzystać wszystkie siły i środki środowiska lokalnego lub włącza się do już realizowanych projektów.

2. Poradnictwo rodzinne na poziomie powiatu.
Powiaty organizują i prowadzą przede wszystkim specjalistyczne poradnictwo rodzinne dla rodzin naturalnych i zastępczych, a także terapię rodzinną. Czynią to poprzez specjalistów zatrudnionych w powiatowych centrach pomocy rodzinie (PCPR), a coraz częściej poprzez struktury bardziej sformalizowane.
Poradnictwo rodzinne w 1999 r. na szczeblu powiatu często było prowadzone w ograniczonym zakresie, część PCPR przygotowuje się dopiero do realizacji tego zadania. W roku 1999 problemy PCPR w prowadzeniu poradnictwa rodzinnego wiązały się z trudną sytuacją kadrową, brakiem odpowiedniej bazy lokalowej oraz brakiem odpowiednich środków finansowych. PCPR mimo formalnego zakończenia procesu ich tworzenia aby mogły realizować przypisane im zadania muszą jeszcze rozwijać się organizacyjnie i poprawić bazę kadrową.
W wielu powiatach istnieją już lub są na etapie tworzenia ośrodki, punkty lub zespoły interwencji kryzysowej, gdzie również rodzina może znaleźć specjalistyczną pomoc.
Poradnictwo rodzinne jest często realizowane jako dodatkowa działalność różnorodnych instytucji pomocy społecznej.

3. Programy poradnictwa rodzinnego.
W roku 1999 r., zorganizowanemu poradnictwu rodzinnemu służył Rządowy Program "Przeciw Przemocy - Wyrównać Szanse" realizowany przy współudziale United Nations Development Programme adresowany do organizacji pozarządowych współpracujących z organami centralnymi i samorządowymi, w celu niesienia pomocy rodzinie dotkniętej przemocą. W roku 1999 uruchomiono większość z zaplanowanych 15 ośrodków realizujących program pomocy rodzinie dotkniętej przemocą jako część instytucjonalnego systemu zakładającego terapię, wspieranie ofiar przemocy, resocjalizację sprawców oraz profilaktykę, a także ukazanie społecznego kontekstu problemu i uzyskanie sprzymierzeńców na szczeblu krajowym i lokalnym do współpracy w przeciwdziałaniu przemocy. Przeprowadzono szkolenia specjalistów zajmujących się ofiarami i tam gdzie to możliwe, sprawcami przemocy. Wydano broszurę definiującą problem i wskazującą metody postępowania w sytuacji kryzysu oraz miejsca uzyskania pomocy. Organizacjom realizującym program dostarczono publikacji dotyczących zjawiska przemocy domowej.

4. Inne podmioty realizujące poradnictwo rodzinne we współpracy z jednostkami publicznymi.
W zakresie poradnictwa rodzinnego w roku 1999 ważną rolę spełniały organizacje wyznaniowe. Na terenie kraju funkcjonowało 2740 katolickich poradni życia rodzinnego, w których zatrudnionych zostało 5754 doradców rodzinnych różnych specjalności.

5. Zakres spraw realizowanych przez poradnictwo rodzinne pomocy społecznej.
Zakres spraw podejmowanych przez poradnictwo rodzinne w pomocy społecznej jest szeroki. Można uzyskać pomoc w rozwiązaniu trudnych sytuacji życiowych występujących w rodzinach, spowodowanych np.:
- utratą pracy,
- utratą bliskiej osoby,
- poważną chorobą,
- samotnością,
- inwalidztwem,
- przejściem na emeryturę,
- kryzysem małżeńskim,
- uzależnieniem od alkoholu, narkotyków itp.,
- trudnościami wychowawczymi,
- ubóstwem,
- przemocą w rodzinie.

3) Opieka prawna.

Art. 2. 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności przez:
[...]
3) dostęp do szczegółowych informacji na temat uprawnień, zasiłków i świadczeń przysługujących kobietom w ciąży, matkom, ojcom oraz ich dzieciom oraz do informacji dotyczących instytucji i organizacji pomagających w rozwiązywaniu problemów psychologicznych i społecznych, a także zajmujących się sprawami przysposobienia.

Źródłem odpowiednich informacji pozostają gminne lub miejskie ośrodki społeczne. Znajdują się one najbliżej osoby i rodziny potrzebującej pomocy, zatrudniają wykwalifikowaną kadrę, w tym pracowników socjalnych, którzy, jeżeli sytuacja tego wymaga, podejmują z zainteresowanymi pracę socjalną. W ośrodkach ustalane są uprawnienia, przyznawane i wypłacane świadczenia zarówno pieniężne jak i rzeczowe. Większe ośrodki pomocy społecznej organizują w swoich ramach, w miarę możliwości, poradnictwo rodzinne, psychologiczne, prawne, pedagogiczne, natomiast te, które nie świadczą usług w formie specjalistycznego poradnictwa posiadają informacje lub nawet współpracują z instytucjami i organizacjami oferującymi tego rodzaju pomoc.
Inicjując i wspomagając zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego dla dzieci osieroconych tworzy się ośrodki adopcyjno - opiekuńcze, zarówno publiczne jak i niepubliczne - w tym również zakładane i prowadzone przez kościoły i związki wyznaniowe.
W 1999 r. funkcjonowało na terenie kraju 69 ośrodków adopcyjnych, w tym 40 ośrodków publicznych, 16 katolickich, 11 prowadzonych przez TPD oraz 2 prowadzone przez organizacje pozarządowe.
W 1999 r. w 2344 sprawach sądowych orzeczono przysposobienie 2441 małoletnich dzieci, w tym przysposobienie przez osoby zamieszkałe za granicą orzeczono w 264 przypadkach. Na dzień 31 grudnia 1999 r. liczba małoletnich, wobec których wykonano orzeczenie o umieszczeniu w rodzinie zastępczej wynosiła 40 434, a oczekujących na umieszczenie było 43 małoletnich dzieci.
W dalszym ciągu ważnym źródłem informacji o możliwościach uzyskania pomocy są:
- lekarz rodzinny lub inny lekarz pierwszego kontaktu,
- poradnia dla kobiet,
- pielęgniarka środowiskowa.
Wzrosło znaczenie organizacji pozarządowych działających na rzecz rodziny, które zatrudniając specjalistyczną i wysoce wykwalifikowaną kadrę, sprawiają, że działalność ich staje się bardziej profesjonalną, co w coraz większym stopniu odpowiada społecznemu zapotrzebowaniu. Organizacje tego rodzaju często wspierane są ze środków państwowych, w tym również samorządowych i stanowią w tym zakresie istotne uzupełnienie działalności administracji rządowej i samorządowej.
Dostęp do informacji o możliwości uzyskania pomocy zarówno medycznej, socjalnej i prawnej ulega z każdym rokiem poprawie. Sytuacja ta wpływa na postawę matek w stosunku do własnej ciaży, porodu, a przede wszystkim dziecka, co znajduje swoje odniesienie w liczbie dzieci pozostawianych przez matki w szpitalach.

Tab. 4. Liczba dzieci pozostawionych w szpitalach nie ze względów zdrowotnych w latach 1995 - 1999. 8
Lata Liczba dzieci
Ogółem w przeliczeniu na 100 tys. urodzeń żywych
1995 738 170
1996 803 188
1997 685 166
1998 594 150
1999 737 193

Zob. Załączniki, tab. 5. Urodzenia żywe według wieku matki w roku 1998 i 1999.
Analiza danych zebranych w roku 1998 wskazała, że został już osiągnięty strategiczny cel programu, zakładający do roku 2000 zwiększenie do 94% liczby noworodków karmionych piersią.
Pozostała część rezerwy w wysokości 24.940 tys. zł nie została rozdysponowana.
Zgodnie bowiem z postanowieniami art. 90 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. 155, poz. 1014, póź. zmianami) - Minister Finansów dokonuje podziału rezerw celowych w porozumieniu z właściwymi dysponentami części budżetowych, nie później niż do dnia 31 października. Z uwagi na powyższy termin nie było również możliwe dokonanie zmiany przeznaczenia pozostałej części rezerwy w trybie art. 90 ust. 4 ustawy o finansach publicznych.
Dane o liczbie noworodków pozostawionych w szpitalach nie ze względów zdrowotnych w roku 1999 według województw zob. Załączniki, tab. 11.