|
|
Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczpospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998ROZDZIAŁ X ŚRODKI SZCZEGÓLNEJ OCHRONY1. Dzieci w sytuacjach krytycznych Dzieci o statusie uchodźcy Artykuł 22 wymaga od Stron Konwencji, aby dziecko, które ubiega się o status uchodźcy bądź jest uważane za uchodźcę, otrzymało odpowiednią ochronę i pomoc. Ustawa z 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 114, poz.739) nie rozgranicza praw i ochrony interesów pełnoletnich od małoletnich cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Wniosek złożony przez małoletniego obcokrajowca, ubiegającego się o status uchodźcy, jest taki sam, jak wniosek składany przez cudzoziemca pełnoletniego i jest poddany takiej samej procedurze, niezbędnej dla podjęcia decyzji administracyjnej. Zgodnie z art. 49 ust.1 ustawy, dziecko uchodźców ma prawo do swobodnego kontaktowania się z przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców, a w szczególności do zwracania się do niego z prośbą o pomoc. Ze względu na fakt, iż w świetle przepisów polskiego prawa osoba małoletnia nie posiada zdolności prawnej, należy ustanowić dla niej sądownie kuratora oraz umieścić małoletniego w placówce opiekuńczo-wychowawczej (dzieci do lat 13) lub ośrodku dla ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy (dzieci powyżej 13 roku życia), tak jak stanowi §43 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 23 grudnia 1997 r. ws. szczegółowych zasad, trybu postępowania oraz wzoru dokumentów w sprawach cudzoziemców (Dz.U. z 1998 r. Nr 1, poz.1) oraz art. 34 § 1 k.p.a. Artykuł 44 ustawy o cudzoziemcach, będący wyrazem łączenia rodzin, stwierdza ponadto, iż małżonkowi oraz małoletnim dzieciom cudzoziemca (któremu nadano status uchodźcy) jeżeli przebywają wraz z nim na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nadaje się status uchodźcy oraz wydaje dokument podróży przewidziany w Konwencji Genewskiej, a także udziela zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Jeżeli natomiast lub małoletnie dzieci cudzoziemca, który uzyskał status uchodźcy, przebywają poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, właściwe polskie organy, na wniosek cudzoziemca, winny w miarę możliwości udzielić im pomocy w uzyskaniu prawa do wjazdu do Polski w celu połączenia rodzin - §45 przytoczonego powyżej rozporządzenia. Polskie ustawodawstwo reguluje ponadto sytuację nie wyjaśnioną w Konwencji, a mianowicie w §58 rozporządzenia stwierdza, że małoletniego, który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, można wydalić wyłącznie pod pieczą przedstawiciela ustawowego, chyba, że wydalenie prowadzone jest w taki sposób, że małoletni przekazany zostanie przedstawicielowi ustawowemu albo przedstawicielowi właściwych władz państwa, do którego następuje wydalenie. Rehabilitacja fizyczna, psychologiczna Rehabilitacja fizyczna i psychologiczna dzieci znajdujących się w sytuacjach kryzysowych nie należy do obligatoryjnie realizowanych zadań placówek poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Specjaliści zatrudnieni w poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz placówkach opiekuńczo - wychowawczych i resocjalizacyjnych udzielają jednak bezpośredniej pomocy psychologicznej. Od 1993 r. rehabilitacja ruchowa prowadzona jest w niewielkim zakresie przez rehabilitantów zatrudnionych w poradniach. Od 1993 r. do 1998 r. zatrudniono rehabilitantów na zaledwie 11-17 etatach. W okresie sprawozdawczym objęli oni opieką od 861 do 1148 dzieci i młodzieży. Również w placówkach integracyjnych zatrudnia się rehabilitantów. W 1996/97 roku w 264 placówkach zatrudniono 100 rehabilitantów. W trakcie zajęć z "rehabilitacji psychologicznej" w poradniach wykorzystuje się do pracy z dziećmi takie aktywne formy, jak: treningi, warsztaty. Analiza ofert programowych poradni w ostatnim pięcioleciu wskazuje, że zakres i liczba propozycji nie jest dostateczna. W 1996/97 r. zaledwie w 18 województwach prowadzona była terapia dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, w jednym terapia zachowań agresywnych, w 2 zajęcia ze sprawcami przemocy, w 7 województwach aktywnie interweniowano w sytuacjach kryzysowych, w 12 prowadzono terapię indywidualną osób po próbach samobójczych. W porównaniu z rokiem 1993 obserwujemy jednak wyraźny wzrost liczby przypadków udzielania pomocy indywidualnej - z 42.000 w 1993/94 do 66.000 w 1997/98 i grupowej - z 240.000 do 350.000. Specyficzną formą pomocy psychologicznej są Młodzieżowe Telefony Zaufania, działające najczęściej przy poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Od 1967 r. zrzeszone są one w Międzynarodowej Federacji Służb Pomocy Telefonicznej (INFOTES). W roku szkolnym 1993/94 udzieliły one ponad 21.000 porad, w 1996/97 roku ponad 15.000 porad. Z przytoczonych danych wynika, że ta forma pomocy nieco się przeżyła. Molestowanie seksualne traktujemy jako jeden ze szczególnie drastycznych przypadków przemocy wobec dziecka. Zagadnienie to łączy się z takimi problemami, jak: umiejętność identyfikacji i obrony własnych praw, szukanie pomocy w sytuacji ich naruszania, umiejętność komunikacji, radzenie sobie ze stresem, identyfikowanie czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi. Cały ten blok zagadnień mieści się w programie edukacji zdrowotnej, który będzie włączony w zakres obowiązkowych zadań szkoły we wrześniu 1999 r. (ścieżka międzyprzedmiotowa). Realizacja programu tej ścieżki wypełni zadania psychoedukacyjne, które muszą być równolegle uzupełniane odpowiednimi działaniami terapeutycznymi wobec dzieci - ofiar przemocy seksualnej. Podejmowanie działań w celu eliminacji tego zjawiska wymaga specjalnych umiejętności i kompetencji - zarówno nauczycieli, którzy będą prowadzili zajęcia z zakresu edukacji zdrowotnej, jak i terapeutów, udzielających specjalistycznej pomocy. Szkolenia kadry zajmującej się tą problematyka organizowane są poprzez Wojewódzkie Ośrodki Metodyczne (WOM), Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, a także niektóre poradnie psychologiczno-pedagogiczne i poradnie specjalistyczne. Wojewódzkie Ośrodki Metodyczne prowadzą w formach warsztatowych treningi przygotowujące do skuteczniejszego rozwiązywania problemów wychowawczych (np. trening umiejętności wychowawczych), warsztaty z zakresu skutecznego komunikowania się, prowadzenia dialogu z dzieckiem, itp. Dla przykładu WOM w Częstochowie organizuje szkolenie warsztatowe w zespołach samokształceniowych na temat: zespół dziecka maltretowanego. W wydawanym przez Kuratorium Oświaty i Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Biuletynie Oświatowym, w nr 6 z 1996 r., ukazały się dwa artykuły poświęcone omawianej problematyce: "Systemowy model rodziny dziecka wykorzystywanego seksualnie" i "Moje doświadczenia z przemocą". Również WOM w Kaliszu organizuje szkolenia nt. przemocy wobec dziecka. Podejmowane są również ciekawe inicjatywy dotyczące różnych form doskonalenia zawodowego nauczycieli. W 1995 r. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN przeprowadziło np. szkolenie warsztatowe nt. pomoc uczniom z rodzin, w których występuje zjawisko przemocy i problem alkoholowy (przeszkolono 19 osób). W roku 1997 szkoleniem objęto około 100 osób. Uczestnikami byli pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych, pedagodzy szkolni, nauczyciele, a także dyrektorzy szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W 1998 roku przeszkolono już 28 osób. Zaplanowano jeszcze 4 szkolenia na około 80 osób. W dwóch ostatnich latach Centrum organizowało również szkolenie nt. praw dziecka. Centrum planuje przeprowadzenie szkolenia nt. "Praca psychologiczna z dziećmi i młodzieżą z rodzin dysfunkcyjnych", a także opracowanie propozycji organizacyjnych tworzących system wsparcia merytorycznego dla pedagogów szkolnych w całym kraju. Celem tych działań będzie poszerzenie kompetencji zawodowych pedagoga szkolnego w przeciwdziałaniu przemocy w szkole, przemocy w rodzinie ucznia i agresji w środowisku rówieśniczym. Planuje się zorganizowanie grupy wsparcia dla pedagogów szkolnych z Warszawy. Warto również podkreślić, że tematyka przemocy wewnątrzrodzinnej wobec dzieci została również włączona w program szkoleń pracowników Młodzieżowych Telefonów Zaufania, organizowanych przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (w latach 1996-1997 przeszkolono 56 osób, w 1997 r. przeszkolono 20-25 osób). Problem opieki nad dziećmi - ofiarami przemocy dostrzegany jest przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. W roku szkolnym 1995/1996 w poradniach na terenie 4 województw: katowickiego, krakowskiego, krośnieńskiego i opolskiego opracowano programy pomocy dzieciom - ofiarom molestowania seksualnego. Są to formy pomocy specyficznej ukierunkowanej - jak w województwach katowickim i krakowskim - na dzieci molestowane seksualnie lub - jak w województwach opolskim i krośnieńskim - realizowanej w postaci terapii dzieci i młodzieży z rodzin, w których występowało znęcanie się fizyczne i psychiczne, a także molestowanie seksualne. Oprócz ośrodków świadczących bezpośrednią pomoc dzieciom - ofiarom przestępstw o charakterze seksualnym istnieją ośrodki, które oferują programy edukacyjne dla osób pragnących i mogących świadczyć taką pomoc. Gromadząc informacje o programach edukacyjnych dla pracowników oświaty: psychologów, pedagogów, nauczycieli, wychowawców, Centrum dysponuje danymi o takich ośrodkach i programach. Programów specjalistycznych jest niestety niewiele. Oferuje je m.in. specjalistyczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna w Młodzieżowym Ośrodku Psychologicznym w Warszawie, Pracownia Alternatywnego Wychowania w Łodzi, Zespół Pomocy Rodzinie w Żywcu, Wojewódzki Zespół Placówek Edukacyjno-Terapeutycznych w Katowicach. Programy te obejmują problematykę: - jak rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o seksie, jak prowadzić zajęcia grupowe na temat seksu, - rozpoznawanie, diagnozowanie i sposób postępowania w wypadku nadużycia seksualnego, - pierwsza interwencja w różnych aspektach, - zwiększanie gotowości i kompetencji do udzielania pomocy i wsparcia ofiarom nadużyć i przemocy seksualnej. W wypadku programów oferowanych przez inne ośrodki Centrum przyjmuje funkcję pośrednika pomiędzy pracownikami oświaty świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną, pilotuje wdrażanie wybranych programów do praktyki, monitoruje ich realizację w placówkach resortu oraz formułuje wnioski ewaluacyjne pod adresem autorów. Również program "Promocja zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego w systemie edukacji" pozwoli zapoznać się z problematyką dziecka maltretowanego i molestowanego seksualnie. Plany Ministerstwa Edukacji Narodowej w przedmiotowej sprawie w dużym stopniu uzależnione są od możliwości finansowych, szczególnie od posiadanych środków na wyszkolenie specjalistów oraz możliwości tworzenia warunków niezbędnych dla niesienia pomocy dzieciom-ofiarom molestowania seksualnego. Program takich działań został zarysowany w ramach prac nad rozwiązaniem problemu przemocy wobec dzieci w rodzinie. 2. Dzieci w konflikcie z prawem Wymiar sprawiedliwości dla nieletnich Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich ujęte w ustawie z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (upn) nie zmieniły się. Nadal organem właściwym dla prowadzenia postępowania wyjaśniającego, rozpoznawczego i wykonawczego jest sąd dla nieletnich (zadania te pełnią sądy rodzinne). Za nieletniego uważa się osobę: - do lat 18 w sprawach o zwalczanie demoralizacji, - od lat 13 do ukończenia lat 17 w sprawach o czyny karalne oraz - do chwili ukończenia 21 lat w postępowaniu wykonawczym (ponadto patrz uwagi do granic wiekowych odpowiedzialności karnej). Nie ma natomiast wyraźnie określonej dolnej granicy wieku odpowiedzialności za naruszenie prawa karnego, albowiem w razie wykazywania przejawów demoralizacji (do których zalicza się także popełnianie czynów zabronionych, a więc naruszanie prawa karnego w rozumieniu art. 40 Konwencji) odpowiadać może także nieletni poniżej lat 13. W praktyce jako taką granicę przyjmuje się 10 lat. Katalog środków, będących w dyspozycji sądu dla nieletnich w wypadku stwierdzenia przejawów demoralizacji bądź popełniania czynu karalnego, obejmuje środki wychowawcze, leczniczo-wychowawcze i poprawcze. Do środków wychowawczych (art. 6 pkt 1 do 9 i 11 upn) zalicza się: upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania, nadzór odpowiedzialny rodziców lub osoby godnej zaufania, nadzór kuratora, skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego, umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego, w rodzinie zastępczej, w placówce opiekuńczo-wychowawczej, wreszcie inne środki przewidziane w niniejszej ustawie lub Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Do środków leczniczo-wychowawczych zalicza się umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym (art. 12 upn). Wreszcie środek poprawczy to umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym (art. 6 pkt. 10 i art. 10 upn). Możliwe jest warunkowe zawieszenie wykonania takiego umieszczenia, następujące na okres próby od 1 do 3 lat, z równoczesnym zastosowaniem środków wychowawczych (art. 11 upn), a także warunkowe odstąpienie od wykonania orzeczenia (art. 88 upn) i warunkowe zwolnienie nieletniego z zakładu poprawczego (art. 86 upn). Jeżeli chodzi o podstawowe zasady postępowania z nieletnimi, nie wszystkie one sformułowane są expressis verbis w cytowanej ustawie. Część z nich obowiązuje poprzez odesłanie do przepisów prawa karnego materialnego lub procesowego. Są to np. zasady nullum crimen sine lege, domniemania niewinności (uwaga: w polskim prawie nieletniemu nie przypisuje się winy, lecz stwierdza popełnienie czynu), niestosowania przymusu w zakresie składania zeznań i przyznania się do popełnienia czynu, prawo do nieodpłatnej pomocy tłumacza. Inne wynikają bezpośrednio z przepisów upn, jak np. zasada niezwłocznego i bezpośredniego informowania o zarzutach (art. 34 §1), prawo do korzystania z pomocy prawnej (art. 36 § 1, 44 i 49), prawo do odwołania się od orzeczenia sądu (Rozdział 7, art. 58 do 63 upn, zasada ta funkcjonuje także poprzez odpowiednie odesłania do przepisów Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu postępowania cywilnego). Wprowadzenie procedur alternatywnych do postępowania sądowego (art. 40 ust. 3 pkt b Konwencji) przyjęło postać postępowania mediacyjnego między nieletnim a pokrzywdzonym, stosowanego od 3 lat jako program eksperymentalny i przygotowywanego do umieszczenia w strukturze przepisów upn. Pozbawienie dziecka wolności Występuje w kilku wypadkach, których większość ma związek z odpowiedzialnością nieletnich za naruszenie prawa karnego. Prawo polskie nie przewiduje zastosowania wobec nieletniego tymczasowego aresztowania. W toku postępowania wobec nieletniego można zastosować następujące środki o charakterze izolacyjnym: a) umieszczenie w policyjnej izbie dziecka (art. 40 upn w wypadku uzasadnionego podejrzenia o popełnienie czynu karalnego oraz art. 102 upn w wypadku konieczności zapewnienia nieletniemu natychmiastowej opieki) przez policję na okres maksymalnie do 48 lub 72 godzin (w zależności od przesłanek umieszczenia), a za zgodą sędziego rodzinnego - na czas określony, nie dłuższy niż 14 dni; b) umieszczenie w placówce opiekuńczo - wychowawczej (art. 26 upn) stosowane przez sąd; c) umieszczenie w schronisku dla nieletnich (art. 27 upn). Jest to instytucja o charakterze najbardziej zbliżonym do aresztu tymczasowego. Jej zastosowanie dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy zachodzą kumulatywnie dwie przesłanki: ujawnienie okoliczności przemawiających za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym oraz uzasadniana obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu, lub gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego. Umieszczenie w schronisku dla nieletnich stosuje sąd na okres najwyżej 3 miesięcy przed skierowaniem sprawy na rozprawę. Ze względu na szczególne okoliczności sprawy jest dopuszczalne przedłużenie tego okresu na czas określony nie przekraczający dalszych 3 miesięcy. Szczegółowe zasady pobytu nieletnich w schronisku regulują przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19.05.1997 r. w sprawie rodzajów i organizacji schronisk dla nieletnich oraz zasad pobytu w nich nieletnich (Dz. U. Nr 58, poz. 362). d) Środki wychowawcze i poprawcze wiążące się z pozbawieniem nieletniego wolności: - Umieszczenie w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub resocjalizacyjnej (dawniej, zakładzie wychowawczym) - art. 6 pkt. 9 upn. Szczegółowe zasady pobytu nieletnich regulują rozporządzenia:
- kara pozbawienia wolności orzekana fakultatywnie w wypadkach:
Zasady karania nieletnich Zakaz stosowania tortur, kar cielesnych oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania zawarty jest w art. 40 Konstytucji RP i dotyczy każdego człowieka, bez względu na wiek. Zakaz orzekania wobec nieletnich kary dożywotniego więzienia jest wyrażony w art. 54 § 2 (nowego) Kodeksu karnego. W dotychczasowym Kodeksie karnym zakaz taki nie istniał, albowiem przepisy nie przewidywały kary dożywotniego pozbawienia wolności. Nowy Kodeks karny nie przewiduje w ogóle orzekania kary śmierci, stąd zbędny jest zakaz jej orzekania w stosunku do nieletnich. Można natomiast dodać, że zakaz ten był znany poprzedniemu Kodeksowi karnemu (art. 31). Podczas pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich oraz zakładzie poprawczym można stosować wobec niego środki przymusu bezpośredniego wyłącznie w sytuacjach i warunkach przewidzianych w ustawie. Szczegółowe regulacje zamieszczone są w przepisach art. 95a do 95c upn, w rozporządzeniu Rady Ministrów z 11.12.1996 r. w sprawie szczegółowych warunków stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich umieszczanych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (Dz. U. Nr 154 poz. 746) oraz w § 85 ust. 1 pkt. 13 i § 88 cytowanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 19.05.1997 r. o zakładach poprawczych oraz § 67 ust. 1 pkt 12 i § 70 analogicznego rozporządzenia o schroniskach dla nieletnich. Jako najważniejsze zasady można tu wskazać: - bezwzględny zakaz stosowania środków przymusu bezpośredniego jako kary, - dopuszczalność stosowania tych środków wyłącznie w celu przeciwdziałania usiłowaniu targnięcia się nieletniego na życie lub zdrowie własne, albo innej osoby, nawoływaniu do buntu, zbiorowej ucieczki albo niszczeniu mienia powodującego groźne zakłócenie porządku, - ograniczenie katalogu tych środków do użycia siły fizycznej, umieszczenia w izbie izolacyjnej oraz założenia pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa, - zakaz stosowania pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa wobec nieletniego dotkniętego kalectwem oraz wobec nieletniej, - ograniczenie czasowe stosowania umieszczenia w izbie izolacyjnej maksymalnie do 48 godzin i zakaz stosowania tego środka wobec nieletniej ciężarnej, - nadzór lekarski nad stosowaniem środków przymusu bezpośredniego, - sporządzanie dokumentacji zastosowania tych środków oraz powiadamianie sądu. Ponadto powołane wyżej rozporządzenia regulują zakres praw nieletniego podczas pobytu w schronisku lub zakładzie, a w szczególności wypadki ograniczenia prawa do korespondencji, prawa do prywatności i prawa do kontaktów z rodziną. Przedstawiając sposoby realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z art. 37 Konwencji, można też wspomnieć, że 21 października 1989 r. Polska przyjęła i ratyfikowała Konwencję w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania z 10 grudnia 1984 r. (Dz. U. z 1989r.; Nr 63; poz. 378 i 379). Konwencja ta ma znacznie szerszy zakres - nie odnosi się bowiem tylko do jednego podmiotu jak Konwencja o Prawach Dziecka. Polska jest ponadto stroną Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, którą ratyfikowała 1 lutego 1995 r. (Dz. U. z 1995r.; Nr 46; poz. 238). W dniach 1 do 12 lipca 1996 r. Europejski Komitet Przeciwdziałania Torturom (CPT) przeprowadził w Polsce inspekcje miejsc odosobnienia - w tym zakładów dla nieletnich - pod kątem przestrzegania w nich postanowień Europejskich Konwencji. W trakcie inspekcji nie została podjęta przez przedstawicieli CPT żadna natychmiastowa interwencja. Ministerstwo Sprawiedliwości, które jest organem właściwym do przyjmowania notyfikacji Komitetu, przekazało odpowiedź na oficjalny Raport z wizytacji i zawarte w nim zalecenia. Na początku lipca 1998 r., podczas posiedzenia Komitetu Przeciwko Torturom, zakończona została procedura przyjmowania Raportu z wizytacji delegacji Komitetu w Polsce w 1996 r. 3. Dzieci w sytuacji wyzysku Można tu wskazać na wiele przepisów nowego Kodeksu karnego regulujących tę problematykę: - art. 198 - doprowadzenie do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności poprzez wykorzystanie bezradności innej osoby, względnie wynikającego z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej braku zdolności do rozpoznania czynu (bez względu na wiek pokrzywdzonego). - art. 199 - doprowadzenie do obcowania płciowego względnie czynności seksualnej (jak wyżej) poprzez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (także bez względu na wiek pokrzywdzonego), - art. 200 - doprowadzenie do obcowania płciowego względnie czynności seksualnej (jak wyżej) małoletniego poniżej lat 15 (§1), względnie utrwalanie treści pornograficznych z udziałem takiej osoby (§2), - art. 202 - prezentacja treści pornograficznych małoletniemu poniżej lat 15 lub udostępnianie mu przedmiotów mających taki charakter (§2) oraz produkcja w celu rozpowszechniania treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej lat 15 (§3), - art. 203 - doprowadzenie innej osoby do uprawiania prostytucji przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub poprzez wykorzystanie stosunku zależności albo krytycznego położenia (bez względu na wiek pokrzywdzonego), - art. 204 § 3 - nakłanianie lub ułatwianie uprawiania prostytucji osobom małoletnim w celu osiągnięcia korzyści majątkowych względnie czerpanie korzyści majątkowej z prostytucji małoletnich, - art. 204 § 4 - zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą (bez względu na wiek pokrzywdzonego), - art. 207 - znęcanie się fizycznie lub psychicznie nad (m.in.) małoletnim z postaciami kwalifikowanymi: - stosowaniem szczególnego okrucieństwa (§2) i doprowadzeniem pokrzywdzonego do targnięcia się na własne życie (§3), - art. 208 - rozpijanie małoletniego, - art. 209 - uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego,q - art. 210 - porzucenie małoletniego poniżej lat 15, albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, wbrew obowiązkowi troszczenia się o takie osoby, - art. 211 - uprowadzenie małoletniego poniżej lat 15 (albo osoby nieporadnej - jak wyżej) wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, - art. 247 - znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą prawnie pozbawioną wolności (bez względu na wiek pokrzywdzonego), - art. 253 - uprawianie handlu ludźmi, nawet za ich zgodą (§1) oraz organizowanie adopcji dzieci wbrew przepisom ustawy, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (§2). Także ustawa z 24.04.1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 75 poz. 468) obok przepisów karnych nie uzależniających odpowiedzialności sprawcy od wieku pokrzywdzonego, zawiera też unormowania szczególne, chroniące małoletnich. Są to: - art. 45 ust. 2 - udzielenie wbrew przepisom ustawy środka odurzającego lub substancji psychotropowej małoletniemu, nakłonienie go do użycia takiego środka lub substancji, - art. 46 ust. 2 - udzielenie małoletniemu środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwienie użycia, albo nakłanianie go do użycia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. W celu ograniczenia używania substancji psychoaktywnych podejmowane są działania, polegające na zabezpieczeniu szkoły przed dealerami i ograniczenie popytu i podaży. Odbywa się to głównie poprzez dyżury rodziców i współpracę z policją. Działania nastawione na ograniczenie popytu można podzielić na dwie grupy: Programy edukacyjne adresowane do całej młodzieży (całej klasy). 1.Programy i działania psychokorekcyjne i socjoterapeutyczne adresowane do młodzieży zagrożonej uzależnieniem (grupy ryzyka). 2.Obecnie do szkół trafia wiele programów adresowanych do całej populacji młodzieży, głównie przez Biuro ds. Narkomanii Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej. Ministerstwo Edukacji Narodowej współpracuje z "Biurem w tworzeniu krajowego programu zapobiegania narkomanii". Programy te zawierają takie główne elementy jak: - uczenie umiejętności adaptacyjnego funkcjonowania psychoemocjonalnego i społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem problemów okresu dorastania (kryzys tożsamości, dojrzewanie biologiczne, struktura potrzeb w wieku dorastania, kształtowanie systemu wartości), - informowanie o zagrożeniach i mechanizmach uzależniania się, - uczenie umiejętności powstrzymywania się od przyjmowania środków psychoaktywnych, jak mówić "nie". Działania profilaktyczne obejmują także oddziaływania na rodziców i opiekunów młodzieży w celu wsparcia ich działań wychowawczych oraz szkolenie kadry do pracy profilaktycznej (nauczycieli, psychologów, pedagogów, wolontariuszy itp.). W pracy z grupami ryzyka realizowane są: - działania doraźne, których przykładem jest założenie w niektórych szkołach anonimowego, również dla rodziców "telefonu zaufania" oraz prowadzenie przez policję akcji polegającej na rozpoznaniu i ograniczeniu narkomanii "Dealer - 4", - programy krótkofalowe - mające na celu eliminowanie zagrożeń w szkole pod nazwą "Bezpieczna szkoła" czyli realizowane programy zapobiegania narkomanii "Zanim spróbujesz", "Nie biorę", - programy długofalowe związane z wprowadzeniem promocji zdrowia do programów szkolnych. Jest to system uzupełniających się działań wychowawcy klasy, pedagoga szkolnego, pedagoga rodzinnego, psychologa szkolnego, poradni specjalistycznej i specjalistów Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN. Działania profilaktyczno - edukacyjne prowadziły poradnie psychologiczno-pedagogiczne i specjalistyczne. Organizowały terapie rodzinne m.in. uzależnionych od alkoholu i różne formy pracy z nauczycielami - treningi, warsztaty. W roku szkolnym 1997/1998 - poradnie objęły opieką 671.074 dzieci i młodzieży. W 1998 r. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej rozpoczęło planowe prace w zakresie profilaktyki uzależnień poprzez wydawanie publikacji poświęconych następującym tematom: -Problemy zagrożenia młodzieży uzależnionej, -Praca z rodzicami uczniów zagrożonych uzależnieniem, - Zapobieganie uzależnieniom uczniów. W roku szkolnym 1997/1998 specjalistyczną opiekę profilaktyczno-wychowawczą organizowało około 300 świetlic profilaktyczno-wychowawczych i terapeutycznych. Działało 11 młodzieżowych ośrodków socjoterapii dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie lub zagrożonych uzależnieniami. Z ich pomocy w roku szkolnym 1997/1998 skorzystało 632 dzieci i młodzieży. W dniu 6 czerwca 1997 roku został uchwalony Kodeks Karny, Kodeks Postępowania Karnego i Kodeks Karny Wykonawczy; nowy Kodeks Prawa Karnego uniemożliwia bezkarne wykorzystywanie dzieci w wieku poniżej 15 lat do produkcji materiałów pornograficznych: "Kto produkuje w celu rozpowszechniania lub sprowadza treści pornograficzne z udziałem małoletniego poniżej lat 15 (...) podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat". (K.k. art. 202 § 3) Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka określa (część I Art. 1), że "dziecko" oznacza każdą istotę ludzką poniżej 18 lat, a zatem w tym miejscu ustawodawstwo polskie nie respektuje w pełni międzynarodowych zobowiązań. Dlatego też z inicjatywy grupy posłów zgłoszono projekt nowelizacji Kodeksu karnego, mający na celu ochronę dzieci przed produkcją i rozpowszechnianiem pornografii. 4. Dzieci należące do grup mniejszościowych lub pochodzenia rdzennego Polskie prawo oświatowe zawiera zapisy gwarantujące uczniom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce realizowanie prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz używania własnego języka. Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty w art. 13.1. mówi: "Szkoła publiczna umożliwia uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury". Na wniosek rodziców nauka, o której mowa w ust. 1, może być prowadzona: - w osobnych grupach, oddziałach lub szkołach, - w grupach, oddziałach lub szkołach z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury, - w międzyszkolnych zespołach nauczania. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 24 marca 1992 r. w sprawie organizacji kształcenia umożliwiającego podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych (Dz. U. Nr 34, poz. 150 z późn. zm.) uszczegóławia zapis ustawowy, wskazujący warunki i środki realizacji praw edukacyjnych mniejszości narodowych oraz mechanizmy koordynacji polityki oświatowej Państwa w tym zakresie. Istotne jest, że nauka języka mniejszości narodowych i etnicznych odbywa się na zasadzie dobrowolności. Organizuje ją dyrektor szkoły (przedszkola) na pisemny wniosek rodziców lub prawnych opiekunów dziecka, a w wypadku młodzieży ze szkół ponadpodstawowych deklarację wyrażającą wolę korzystania z nauki w szkole z językiem ojczystym mniejszości narodowej lub etnicznej mogą składać sami uczniowie (§ 3). Proces wychowawczy w szkołach dla mniejszości narodowych oraz nauczanie przedmiotów humanistycznych powinno służyć poszanowaniu światowego dziedzictwa kulturowego oraz podtrzymywania tradycji i kultury regionalnej (§ 12). Nadzór nad prawidłową realizacją praw oświatowych mniejszości narodowych i etnicznych sprawuje kurator oświaty (§ 2). Powołuje on pełnomocnika odpowiedzialnego za organizację i poziom pracy szkół oraz za współdziałanie z terenowymi ogniwami organizacji społeczno-kulturalnych mniejszości narodowych i grup etnicznych. W roku szkolnym 1997/98 z wymienionych wyżej praw korzystało ogółem 34.471 uczniów należących do mniejszości narodowych zamieszkujących w Polsce lub do grup etnicznych. Są to uczniowie pochodzenia litewskiego, białoruskiego, ukraińskiego, słowackiego, niemieckiego, łemkowskiego i kaszubskiego. Nauka języka mniejszości narodowej lub grup etnicznych prowadzona jest w 459 placówkach (przedszkolach, szkołach podstawowych i ponadpodstawowych oraz w zespołach międzyszkolnych dla dzieci i młodzieży). Podręczniki do nauki języków mniejszości narodowych lub grup etnicznych są całkowicie dotowane przez Państwo i przekazywane uczniom nieodpłatnie. Organy prowadzące szkoły z nauką języka mniejszości lub grup etnicznych otrzymują subwencję zwiększoną o dodatek preferencyjny w wysokości 20% w przeliczeniu na każdego ucznia w tych szkołach. Należy podkreślić, że przepisy prawa polskiego gwarantują realizację praw edukacyjnych mniejszości narodowych nie uzależniając tych gwarancji od stopnia realizacji uprawnień polskiej mniejszości narodowej w krajach sąsiednich. | ||
© Departament Spraw Rodziny |