|
|
Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczpospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998ROZDZIAŁ IX OŚWIATA, CZAS WOLNY, DZIAŁALNOŚĆ KULTURALNA1. Oświata szkolna, poradnictwo zawodowe Pierwszym szczeblem polskiego systemu oświaty jest przedszkole. Jednym z zadań przedszkola jest wyrównanie środowiskowych dysproporcji, kompensowanie braków i zaniedbań we wczesnym okresie życia, przygotowanie do dobrego startu szkolnego. Zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli należy do obowiązkowych zadań własnych gminy. Analizując dostępność do placówek wychowania przedszkolnego w latach 1993-1997, obserwujemy dalszy spadek ich liczby z 21.055 w 1993 r. do 20.576 w 1997 r. Jest on jednak znacznie mniejszy niż w latach 1990-1993, gdy ogółem zlikwidowano w kraju 4.695 placówek przedszkolnych. Mimo zmniejszenia liczby placówek, w latach 1993-1997 zaznacza się wzrost wskaźników procentowych objęcia dzieci edukacją przedszkolną z 42,6% w 1993 r. do 47,1% w 1997 r. Wzrost ten uwarunkowany jest głównie zjawiskiem niżu demograficznego, nie wynika ze wzrostu liczby miejsc w przedszkolach. W podziale na miasto i wieś wskaźniki upowszechnienia edukacji przedszkolnej przedstawiają się następująco:
Przedstawione dane wyraźnie wskazują niekorzystne dla dzieci ze środowisk wiejskich zróżnicowanie wskaźników stopnia upowszechnienia edukacji przedszkolnej. Należy także zauważyć, że na wsi około 50% dzieci korzysta tylko z jednorocznej edukacji, organizowanej w oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej. Trudno podać jednoznaczną przyczynę tego stanu, zważywszy, że na wsi liczba miejsc w placówkach przedszkolnych przewyższa liczbę uczęszczających do nich dzieci. Można jedynie sformułować tezę, że problem ten ma swoje uwarunkowania w społeczno-ekonomicznej sytuacji rodziny wiejskiej: w charakterze pracy matek w gospodarstwach rolnych, postawach rolników wobec edukacji małych dzieci, a nade wszystko związany jest z kosztami ponoszonymi przez rodzinę, zwłaszcza w wypadku rodzin wielodzietnych. W Polsce prawo dziecka do nauki i korzystania z bezpłatnych szkół gwarantuje Konstytucja RP (art. 70). Zasady funkcjonowania systemu oświaty określa ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 1991 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.). Zgodnie z tą ustawą: - podstawę kształcenia stanowi ośmioklasowa szkoła podstawowa, która jest obowiązkowa (art. 15), - szkoła publiczna zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania, które są ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej (art. 7 ust. 1 pkt. 1) oraz przyjmuje uczniów opierając się na zasadzie powszechnej dostępności (art. 7 ust. 1 pkt.2). Sieć publicznych szkół tworzą: - powszechne, obowiązkowe szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży w wieku 7 - 15 lat, - szkoły podstawowe muzyczne, - szkoły podstawowe przygotowujące do pracy zawodowej dla młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która ukończyła co najmniej 5 klas szkoły podstawowej i nie rokuje ukończenia szkoły powszechnej w normalnym trybie. Sieć szkół podstawowych publicznych powinna być zorganizowana w sposób umożliwiający wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o systemie oświaty. Za sieć szkolną odpowiada gmina, która jest zobowiązana dowozić dzieci do szkoły, jeśli odległość z domu do szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka, przekracza 3 km w wypadku uczniów klas I - IV i 4 km w wypadku uczniów V - VIII (art. 17 ust. 2, 3, 4 ustawy). Poniższe dane przedstawiają ilość szkół podstawowych dla dzieci i młodzieży w latach szkolnych 1993/94 - 1997/98 oraz liczbę uczniów w tych szkołach (na podstawie danych GUS): Rok szkol. 1993/94 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 Szkoły 19.212 19.145 18.945 18.660 18.431 Uczniowie 5.178.161 5.098.140 5.015.206 4.926.668 4.811.225 Za regularne uczęszczanie dziecka na zajęcia szkolne odpowiadają rodzice dziecka, o czym stanowi art. 18 ustawy o systemie oświaty. Kontrolę spełniania obowiązku szkolnego sprawuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy. Niespełnienie przez dziecko obowiązku szkolnego podlega egzekucji w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 20 ustawy o systemie oświaty). Na rodziców dziecka, które nie spełnia obowiązku szkolnego, może być nałożona grzywna w celu przymuszenia ich do posyłania dziecka do szkoły. W latach szkolnych 1993/94 - 1997/98 odsetek dzieci niespełniających obowiązku szkolnego bez uzasadnionej przyczyny utrzymał się na tym samym poziomie i wynosił 0,04% ogółu dzieci podlegających obowiązkowi szkolnemu. W tabeli przedstawiono odsetek absolwentów szkół podstawowych podejmujących dalszą naukę w szkołach ponadpodstawowych:
W Polsce prawo dziecka do nauki gwarantowane jest ponadto poprzez możliwość korzystania z różnorodnych form szkolnictwa średniego, w tym zawodowego dostępnego dla każdego dziecka. Polski system kształcenia zawodowego jest zintegrowany z całym systemem szkolnictwa. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty, do szkół zawodowych zalicza się: szkoły zasadnicze, średnie szkoły zawodowe oraz szkoły policealne i pomaturalne. Szkoły zawodowe różnią się między sobą zarówno okresem nauki, jak i uzyskanymi przez absolwentów kwalifikacjami. Szkoły ponadpodstawowe dzielą się na: 1) szkoły zasadnicze, dające możliwość uzyskania wykształcenia ogólnego i zasadniczego zawodowego. Nauka trwa trzy lata, a świadectwo ukończenia tego typu szkoły potwierdza uzyskanie kwalifikacji na poziomie robotnika wykwalifikowanego lub pracownika o równorzędnych kwalifikacjach oraz możliwość dalszego kształcenia się w szkole średniej ogólnokształcącej lub zawodowej. 2) szkoły średnie zawodowe: - liceum zawodowe - dające wykształcenie średnie ogólne z możliwością uzyskania świadectwa dojrzałości oraz wykształcenia zasadniczego zawodowego, - technika, licea (np. ekonomiczne, handlowe) i szkoły równorzędne - umożliwiające uzyskania wykształcenia średniego ogólnego i zawodowego, z możliwością uzyskania świadectwa dojrzałości, - szkoły policealne i pomaturalne - dające możliwość uzupełnienia wykształcenia ogólnokształcącego o wykształcenie zasadnicze zawodowe lub średnie zawodowe, - licea techniczne - w celu dostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy wprowadzono nowy typ szkoły, realizujący kształcenie na zasadach eksperymentu pedagogicznego (w latach 1993 - 1997 r.), a od roku szkol. 1998/99 do systemu oświaty. Szkoła ta daje wykształcenie średnie ogólne z możliwością zdawania matury i przygotowanie ogólnozawodowe w 12 profilach kształcenia. Dane liczbowe dotyczące szkół zawodowych dla młodzieży w latach 1993 - 1998 i liczby uczniów w tych szkołach (na podstawie danych GUS):
Jedną z miar dostępności szkolnictwa są wskaźniki skolaryzacji. Od 1990 roku można zaobserwować spadek wartości współczynnika skolaryzacji w szkolnictwie zasadniczym zawodowym, przy jednoczesnym wzroście wskaźnika w szkolnictwie średnim zawodowym (odpowiednio z 26,7 do 32,9), i średnim ogólnokształcącym, co świadczy o tendencji upowszechniania się wykształcenia średniego. Wynika to z przyjętej przez rząd polityki oświatowej, której celem jest zwiększenie zakresu kształcenia średniego oraz zminimalizowania kształcenia na poziomie zasadniczym. Polityka resortu edukacji sprowadza się do tworzenia warunków umożliwiających młodemu pokoleniu korzystanie z szerokiej informacji zawodowej i dostęp do poradnictwa zawodowego. W drodze ustawowej problematyka profesjonalnej pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu została przypisana poradniom psychologiczno-pedagogicznym (Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, art.2 pkt 4, Dz. U. nr 67, poz. 329 z 1996 r.) Zgodnie z przyjętym zakresem działań opracowano - w Departamencie właściwym dla przedmiotu regulacji - projekt zmiany rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rodzajów i zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych (wszedł w życie 1.01.1999 r.). W tym akcie prawnym określono podstawowe zadania z zakresu poradnictwa zawodowego. Należą do nich: - wspieranie rozwoju zawodowego dzieci i młodzieży poprzez udostępnianie i upowszechnianie informacji zawodowej, - udzielanie porad indywidualnych uczniom i rodzicom w zakresie kształcenia zawodowego i planowania kariery zawodowej, - przeprowadzanie psychologicznych i pedagogicznych badań predyspozycji do nauki i wykorzystywania zawodu, - kształtowanie umiejętności poszukiwania i pozyskiwania pracy a także utrzymania zatrudnienia. Ponadto w zarządzeniu Nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Dz. Urz. MEN Nr 6, poz. 19) określono zadania pedagoga szkolnego, a w szczególności koordynowanie prac z zakresu orientacji zawodowej na terenie szkoły. W związku z przygotowaną reformą ustroju szkolnego opracowano projekt podstaw programowych, w którym na poziomie gimnazjum jednym z przedmiotów nauczania jest "Wiedza o społeczeństwie", a w nim istnieje blok tematyczny pod nazwą "Wychowanie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym", w którym określono cele edukacyjne, zadanie nauczyciela i szkoły, treści oraz osiągnięcia w zakresie przygotowania młodzieży do aktywności zawodowej i odnalezienia się na rynku pracy. W zakresie doradztwa zawodowego szeroką działalność prowadzi 596 poradni psychologiczno-pedagogicznych. Udzielają porad zawodowych na podstawie diagnoz psychologiczno-pedagogicznych. Dla uczniów z problemami zdrowotnymi przygotowują szczegółową dokumentację psychologiczno-lekarską. We współpracy ze służbą zdrowia biorą udział w pracach komisji kwalifikacyjnych, które orzekają o dalszym kształceniu uczniów niepełnosprawnych. W roku szkolnym 1996/97 wydano 28.318 orzeczeń kwalifikacyjnych do kształcenia w szkołach ponadpodstawowych, podczas gdy w 1993-1998 wystawiono opinie w sprawie skierowania do klasy lub szkoły przysposabiającej do pracy zawodowej (w granicach 4.200-5.000 rocznie). W coraz szerszym zakresie poradnie psychologiczno-pedagogiczne podejmują działania służące całym grupom młodzieży. Wprowadzają metody aktywizujące wybór zawodu przez uczniów, polegające na zdobywaniu przez nich umiejętności oceny własnych możliwości psychofizycznych i zestawieniu jej z wymaganiami stawianymi przez zawód. Np. w roku 1996/97 przeprowadzono 253.091 warsztatów (na których stosowano te metody aktywizujące wybór zawodu) w całym kraju, podczas gdy w roku 1993/94 przeprowadzono ich ok. 192.000. Większość doradców zawodowych poradni psychologiczno-pedagogicznych prowadzi pogadanki zawodoznawcze z uczniami szkół podstawowych i ich rodzicami. Oprócz pogadanek i innych form pomocy znaczna grupa doradców zawodowych prowadzi spotkania informacyjno-szkoleniowe dla pedagogów szkolnych. W okresie rekrutacji do szkół ponadpodstawowych poradnie, we współpracy z Kuratoriami Oświaty i szkołami ponadpodstawowymi, prowadzą punkty informacji zawodowej. W niektórych województwach pracownicy poradni są inicjatorami organizowania giełd i targów zawodoznawczych. W celu optymalnego ukierunkowania młodzieży co do wyboru zawodu, poradnie współpracują z instytucjami organizującymi kształcenie pozaoświatowe, takimi jak: zakłady doskonalenia zawodowego, izby rzemieślnicze, cechy rzemiosł różnych, ochotnicze hufce pracy, spółdzielnie inwalidów i inne. Coraz częściej doradcy zawodowi wyposażają młodzież w umiejętności, które pomogą jej w podjęciu i utrzymaniu pracy. Realizując te zadania, współpracują z różnymi instytucjami, takimi jak: zakład pracy, urzędy pracy, instytucje niepubliczne. Mimo wielu zadań, jakie wykonują poradnie w zakresie doradztwa zawodowego, system informacji i orientacji zawodowej w Polsce jest niewystarczający. Zaspokojenie potrzeb w tym zakresie może zapewnić system informacyjny z zapleczem metodologicznym i technicznym, do stworzenia którego resort edukacji przygotowuje się przy współpracy z Francją. Instytucją wspierającą poradnictwo zawodowe jest Centrum Metodyczne Pomocy Psychologicznej MEN. Do zadań Centralnego Ośrodka Metodycznego Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego należy m.in.: - wypracowywanie programów (scenariuszy) zajęć aktywizujących młodzież do wyboru drogi życiowej (zawodowej) oraz autorskich projektów zajęć stymulujących dojrzałość zawodową. - wypracowywanie metod pomiaru zainteresowań i zdolności specjalnych, - tworzenie banku danych o kształceniu zawodowym (szkoły publiczne) i związanych z nim wymogach zdrowotnych do nauki i wykonywania zawodu, - gromadzenie danych o placówkach zawodowych kształcenia specjalnego. 2. Kierunki nauki W ustawie o systemie oświaty oraz przepisach wykonawczych zawarto postanowienia dotyczące konieczności dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, zapewnienia opieki nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwienie im realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły w skróconym czasie. Szkoła powinna zapewnić dzieciom warunki niezbędne do ich rozwoju, przygotować je do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich na podstawie zasad solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. Możliwe jest rozwijanie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka: - w szkołach publicznych przez dostosowanie wymagań szkolnych do możliwości psychofizycznych ucznia, organizację indywidualnego nauczania, prowadzenie zajęć pozalekcyjnych, - przez organizowanie szkolnictwa specjalnego dla dzieci z upośledzeniami w rozwoju fizycznym i umysłowym, niedostosowanych społecznie oraz przewlekle chorych, - przez organizowanie szkół artystycznych oraz szkół i klas sportowych. - przez możliwość profilowania kształcenia ogólnego w liceum ogólnokształcącym (profile kształcenia ustala dyrektor szkoły w porozumieniu z radą szkoły) oraz możliwość wyboru kierunku dalszego kształcenia po ukończeniu szkoły podstawowej w różnorodnych szkołach zawodowych. W Polsce istnieje sieć szkół i placówek artystycznych: 219 szkół muzycznych różnego stopnia, 28 liceów plastycznych, 4 szkoły baletowe, 5 pomaturalnych studiów bibliotekarskich i animatorów kultury, 4 policealne studia zawodowe, 12 ognisk artystycznych i 8 burs szkolnictwa artystycznego nadzorowanych przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Samorządy terytorialne prowadzą 33 szkoły muzyczne, 4 licea sztuk plastycznych i szkołę plastyczną I stopnia, 1 szkołę baletową, 1 policealne studium zawodowe i 4 ogniska artystyczne. Zmiany zachodzące na rynku pracy w latach 1990 - 1996 charakteryzowały się spadkiem liczby pracujących (przede wszystkim w sektorze publicznym) i wzrostem liczby pracujących w sektorze prywatnym, który miał i ma nadal decydujące znaczenie dla nowej struktury zatrudnienia. Przeobrażenia te spowodowały otwieranie kierunków kształcenia w zawodach poszukiwanych na rynku pracy i zamykanie kształcenia w tych zawodach, w których występuje bezrobocie. Odpowiedzią na zmieniające się potrzeby rynku pracy - tak w odniesieniu do rodzajów zawodów, jak i umiejętności zawodowych - było wprowadzenie w szkołach kształcenia szerokoprofilowego. Umożliwia ono osiągnięcie pożądanego modelu absolwenta szkoły zawodowej jako fachowca przygotowanego ogólnozawodowo do różnych stanowisk pracy, a do jednego stanowiska przygotowanego dokładnie (poprzez szkolenie specjalistyczne w ostatnim etapie kształcenia, stosownie do potrzeb lokalnego rynku pracy). W razie konieczności zmiany stanowiska pracy potrzebne byłoby mu tylko przeszkolenie w formie kursowej, umożliwiające uzyskanie pożądanej specjalizacji. Ze strategii kształcenia szerokoprofilowego wynika zmniejszenie liczby zawodów w istniejących szkołach zawodowych. Wdrażana jest, zatwierdzona w 1997 roku, nowa klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego. Do klasyfikacji z 1997 r. wprowadzono zawody szerokoprofilowe o znacznie szerszym zakresie możliwości przyszłego zatrudnienia na rynku pracy. Klasyfikacja ta uwzględnia strukturę klasyfikacji zawodów i specjalności gospodarki narodowej, wprowadzonej rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 20 kwietnia 1995 r. Klasyfikacja ta jest nowoczesna i otwarta, ale całkowite wprowadzenie jej w życie wymaga współdziałania z resortami gospodarczymi oraz wiąże się z koniecznością prowadzenia prac programowych. Nowe dokumentacje programowe dla zawodów z tej klasyfikacji ukierunkowane są na gruntowną przebudowę treści kształcenia zawodowego. Mają one na celu ukierunkowanie działalności dydaktycznej szkół na realizację zadań służących bardzo dobremu przygotowaniu ogólnozawodowemu absolwentów z równoczesnym kształceniem umiejętności potrzebnych do dalszego kształcenia specjalistycznego, a także umiejętności zachowań na rynku pracy oraz w pracy na różnorodnych stanowiskach w gospodarce. Konieczność rozwijania w dziecku szacunku dla praw człowieka i podstawowych swobód została podkreślona w preambule do ustawy o systemie oświaty, w której stwierdza się, że "Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowej Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturalnego przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultury Europy i Świata." Przepisy prawne respektują zasadę wolności osób fizycznych i prawnych do zakładania i prowadzenia szkół i placówek oświatowych. Osoby fizyczne i prawne mogą prowadzić: - szkoły niepubliczne - po uzyskaniu wpisu takiej szkoły do ewidencji, którą prowadzi kurator oświaty właściwy dla siedziby szkoły, - szkoły publiczne - po uzyskaniu zgody kuratora oświaty. Udzielenie zgody zależy od spełnienia przez szkołę warunków i standardów, określonych przez ustawę i przepisy wykonawcze. Szkoły niepubliczne mogą uzyskać uprawnienia szkół publicznych, nadawane przez kuratora, co oznacza, że świadectwa wydawane przez te szkoły są równoważne świadectwom państwowym. Przedszkola niepubliczne otrzymują dotację z budżetu gminy, natomiast niepubliczne szkoły otrzymują dotację z budżetu państwa. Dotacje dla szkół niepublicznych przysługują w wysokości 50% wydatków ponoszonych w szkołach publicznych tego samego typu w przeliczeniu na jednego ucznia. Szkoły publiczne prowadzone przez osoby fizyczne lub osoby prawne otrzymują dotację w wysokości 100% wydatków ponoszonych w szkołach publicznych prowadzonych przez gminę lub budżet państwa w przeliczeniu na jednego ucznia. W latach 1993 - 1998 liczba szkół niepublicznych wzrosła z 1032 do 2530. W latach 1993 - 1998 adresatem działań w zakresie edukacji ekologicznej było całe społeczeństwo, ze szczególnym wyodrębnieniem dzieci, uczniów szkół podstawowych i średnich, studentów, animatorów edukacji środowiskowej, samorządów lokalnych, dziennikarzy, środowiska medycznego, rolników, specjalistów z zakresu ochrony środowiska i celników. Z inicjatywy Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa i Ministerstwa Edukacji Narodowej powstała Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej; przeważająca część wydatków na edukację ekologiczną społeczeństwa dotyczyła dzieci i młodzieży. Organizowano m.in. takie programy, jak: "Czysta Wisła i Rzeki Przymorza", "Obserwator Wybrzeża Europy" oraz kampanie finansowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: "Sprzątanie Świata - Polska", "Kampanię Ekologicznych Opakowań", "Kampanię Ozonową", "Paszport do Przyszłości" i inne. 3. Czas wolny, rekreacja, działalność kulturalna Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty nie zawiera zapisów uznających prawo dziecka do czasu wolnego, do zabawy i rekreacji oraz do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym. Natomiast sam system obejmuje m.in. placówki oświatowo-wychowawcze, których celem jest rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz umożliwianie dzieciom i młodzieży korzystania z różnych form wypoczynku i rekreacji. Jednym z rodzajów placówek oświatowo-wychowawczych są placówki wychowania pozaszkolnego. Działalność placówek wychowania pozaszkolnego W systemie edukacji istotną rolę w organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży spełniają placówki wychowania pozaszkolnego - pałace młodzieży (PM), młodzieżowe domy kultury (MDK), ogniska pracy pozaszkolnej (OPP), międzyszkolne ośrodki sportowe (MOS), ogrody jordanowskie (OJ), oraz inne placówki specjalistyczne. Placówki te funkcjonują na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 września 1993 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek oświatowo-wychowawczych (Dz. U. Nr 95, poz. 232 i z 1997 r. Dz. U. Nr 75, poz. 473). Zróżnicowana oferta programowa placówek realizujących zadania oświatowe, kulturalne i rekreacyjne sprzyja kształtowaniu osobowości, zdobywaniu różnorodnych umiejętności oraz rozwijaniu zainteresowań intelektualnych i estetycznych młodego pokolenia. Placówki te kształcą umiejętność samodzielnego organizowania czasu wolnego. W coraz większym stopniu rozszerzają i uzupełniają funkcje wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne szkoły, wspierają także działania wychowawcze rodzin. W latach 1990 - 1993 działalność placówek wychowania pozaszkolnego została poważnie ograniczona ze względu na wprowadzenie w oświacie programu oszczędnościowego. Wiele placówek zlikwidowano, pozostałe musiały ograniczyć i zmodyfikować swoją ofertę programową. Zdecydowana większość rozpoczęła działalność gospodarczą, by zapewnić sobie środki finansowe na realizację zadań statutowych. Po roku 1993 sytuacja placówek wychowania pozaszkolnego ustabilizowała się. W roku 1994 - według informacji GUS z 31.10.1994 r. - resort oświaty roztaczał opiekę nad 389 placówkami, a liczba uczestników zajęć wyniosła 559.895. Było wtedy: 13 PM, 134 MDK. 107 OPP, 99 MOS, 26 OJ oraz 13 innych placówek specjalistycznych. Działało w nich 18.642 kół zainteresowań. W roku 1996 liczba placówek spadła do 351, a uczestników do 311.350. Według danych GUS z 31.10.1997 r., istniały wtedy 342 placówki wychowania pozaszkolnego. W zajęciach brało udział 257.411 uczestników w 18.329 kołach zainteresowań. Sieć placówek wychowania pozaszkolnego jest bardzo nierównomierna. W województwie katowickim istnieje 55 placówek, w warszawskim - 33, w krakowskim - 23, w gdańskim, łódzkim, nowosądeckim - po 15. Natomiast w bielsko podlaskim, częstochowskim, leszczyńskim, piotrkowskim i tarnowskim istnieje tylko po jednej placówce tego typu. W województwach tych dzieci i młodzież mają ograniczony dostęp do uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym. Spośród 342 placówek wychowania pozaszkolnego, 186 podlega urzędom terenowych organów administracji państwowej, a 156 organizacjom samorządowym (w tym 95 - gminom o statusie miasta). Środki finansowe na realizację programu placówki czerpią z budżetu państwa, samorządów terytorialnych, z opłat rodziców oraz wypracowują je same (działalność gospodarcza). W sytuacji, gdy znaczna część społeczeństwa ubożeje, istnieje realne niebezpieczeństwo, że z ofert spędzania wolnego czasu będą mogły korzystać tylko dzieci z rodzin zamożnych. Opłaty za określone zajęcia wprowadzają zarówno placówki publiczne (na komitet rodzicielski), jak i niepubliczne. Opłaty pobierane przez niepubliczne placówki stanowią barierę uniemożliwiającą powszechne korzystanie z tego typu usług oświatowych. Z braku wystarczających środków resort oświaty nie wspomaga finansowo niepublicznych placówek oświatowych. Analizując działalność placówek oświatowych zajmujących się organizacją czasu wolnego dzieci i młodzieży, należy zauważyć, że ich programy ulegają stopniowym przeobrażeniom i coraz częściej odpowiadają na aktualne zapotrzebowania środowisk zaniedbanych wychowawczo. Sprzyja temu dobrowolność uczestnictwa w zajęciach, atrakcyjność ofert, otwartość na nowe propozycje i partnerski stosunek nauczyciela - instruktora do uczestników. Stan i perspektywy działalności placówek wychowania pozaszkolnego, zagospodarowujących czas wolny młodego pokolenia, są zdeterminowane przez sytuację całej edukacji. Ograniczony budżet resortu oświaty pozwala na podejmowanie jedynie wybranych działań, nie dopuszczających do pogorszenia sytuacji placówek. Jednocześnie, ze względu na zapotrzebowanie społeczne i problemy wychowawcze z młodzieżą, konieczne są zmiany w funkcjonowaniu placówek wychowania pozaszkolnego. Ministerstwo Edukacji Narodowej planuje następujące działania: - dofinansowanie z budżetu resortu konkursów, przeglądów, festiwali, warsztatów oraz innych form prezentacji dorobku wychowanków i nauczycieli, - racjonalne ograniczenie komercjalizacji placówek, - wspieranie amatorskiego ruchu artystycznego, - podejmowanie zadań o charakterze promocyjnym, dającym nauczycielom, uczniom, szkołom i innym placówkom satysfakcję pozamaterialną (np. cykl audycji w programie telewizji publicznej, nagrody, materiały programowo-metodyczne etc.), - przygotowanie aktów prawnych umożliwiających placówkom wzbogacenie działalności merytorycznej, poszerzenie oferty o działania profilaktyczne i współpracę z rodziną oraz wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań dotyczących zarządzania i organizacji pracy. - zlikwidowanie statutów placówek oświatowych oraz opracowanie standardów wychowania pozalekcyjnego i pozaszkolnego, - doskonalenie nauczycieli w zakresie diagnozowania i zapobiegania uzależnieniom i patologii zachowań społecznych, umiejętności psychospołecznych oraz form i metod pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej, - promowanie i wdrażanie programów edukacyjnych i wychowawczych, reformujących placówki wychowania pozaszkolnego oraz podnoszących jakość ich pracy, m.in.: * zawierających oferty dla dzieci i młodzieży o niesprecyzowanych zainteresowaniach, obejmujących młodzież z grup subkulturowych i zagrożoną patologią, * wyrównujących poziom życia dzieci pochodzących z rodzin wymagających szczególnej pomocy, * integrujących różne dziedziny kultury oraz działania, instytucji i organizacji pozarządowych, * wiążących edukację kulturalną z dziedzictwem kulturowym - lokalnym, regionalnym i narodowym, * zawierających oferty dla dzieci i rodzin wiejskich, - wspieranie rodzinnych wzorów spędzania czasu wolnego poprzez np. organizację imprez i zajęć kulturalnych dla rodzin, turystykę wielopokoleniową sprzyjającą poznaniu dorobku kultury narodowej oraz inne formy. Założeniem reformy systemu oświaty jest wyrównanie w jak najpełniejszym zakresie szans edukacyjnych poprzez: - powszechną i wyrównaną jakościowo edukację dzieci najmłodszych - oznacza to większy dostęp do przedszkoli oraz wyrównany poziom szkół podstawowych, - powszechność pełnego wykształcenia średniego uzyskaną na podstawie zapewnienia drożności różnych rodzajów szkół, - wyposażenie w możliwość spełnienia funkcji socjalnych wobec młodzieży posiadającej trudne warunki materialne i rodzinne, - wspieranie szkół w pełnieniu w szerokim zakresie funkcji opiekuńczych, integracyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych przez rozwój zajęć pozalekcyjnych, - zapewnienie dobrego systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli eliminującego niską jakość nauczania, - zapewnienie dostępu do kształcenia na poziomie wyższym młodzieży z rodzin ubogich poprzez sprawny i rozbudowany system kredytów studenckich, - zwiększenie dostępu do edukacji dla osób niepełnosprawnych zarówno przez rozwój szkolnictwa specjalistycznego jak też zwiększenie kształcenia w ramach szkolnictwa zintegrowanego oraz likwidację barier, Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie wychowania pozaszkolnego Wiele organizacji pozarządowych działających na rzecz dzieci i młodzieży do swoich zadań statutowych wpisało działalność pozaszkolną. Spośród wielu form działalności MEN wspiera szczególnie: - różne formy zajęć rozwijających zainteresowania i zamiłowania do nauki, sztuki, sportu i turystyki, - imprezy o charakterze lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim, - letni i zimowy wypoczynek, - szkolenia. Wybrane organizacje - takie jak: ZHP czy ZHR - zawarły z MEN porozumienia określające zasady współpracy, w tym korzystania z oświatowej bazy lokalowej. Ministerstwo Edukacji Narodowej z przeznaczonych na zadania zlecone środków wspiera cenne inicjatywy podejmowane przez jednostki niepaństwowe. W 1997 r. na organizację konkursów, turniejów, warsztaty artystyczne itp. form pracy z dziećmi i młodzieżą MEN przeznaczył 5.321.651,22 zł, a na wypoczynek i szkolenie nieetatowej kadry organizacji młodzieżowych - 16.609.375, 89 zł. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie wychowania pozaszkolnego przebiega na różnych poziomach, począwszy od inicjatyw lokalnych podejmowanych wspólnie z placówkami oświatowo-wychowawczymi poprzez współpracę z władzami samorządowymi i kuratoriami, aż do współdziałania z instytucjami szczebla centralnego. W celu usprawnienia współpracy z organizacjami pozarządowymi konieczna jest zmiana przepisów zmierzająca do decentralizacji systemu zarządzania środkami finansowymi oraz przekazania samorządom wszystkich szczebli zadań państwowych dla jednostek niepaństwowych przy określeniu priorytetów i standardów. Centralnymi winny pozostać jedynie zadania strategiczne dla państwa. Międzyresortowy Program Edukacji Kulturalnej Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 27 listopada 1996 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Ministerstwem Kultury i Sztuki zobowiązało się m.in. do: - uznania pozalekcyjnej artystycznej działalności uczniów jako przedłużenia procesu dydaktycznego, - uwzględnienia przedmiotów artystycznych w projekcie "Nowej matury", - wprowadzenia do programów szkolnych wiedzy o mediach, ich recepcji i wyborach, - upowszechniania autorskich programów artystycznych w szkołach, - wprowadzenia edukacji kulturalnej do systemu edukacji permanentnej, - opracowania zasad współpracy szkół i instytucji kultury w celu zwiększenia dostępności edukacji estetycznej w formach szkolnych, - dokumentowania i popularyzacji dorobku niekonwencjonalnych warsztatów doskonalących umiejętności nauczycieli, - promowania programów realizowanych przez instytucje kultury, placówki oświatowe, ruch społeczny, szkolnictwo. Uczestnictwo w społecznym ruchu kulturalnym, to czynny udział dzieci w zajęciach zespołów, kół i klubów artystycznych - głównie teatralnych, tanecznych, muzycznych, plastycznych, filmowych. Obecnie w Polsce działają 2163 zespoły dziecięce i młodzieżowe. Profesjonalne instytucje kultury popierają prawo dziecka do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Organizowane od kilkudziesięciu lat przez większość filharmonii koncerty objazdowe dla dzieci i młodzieży w szkołach, domach kultury itp. odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu estetycznych potrzeb młodych słuchaczy. Związki i stowarzyszenia muzyczne organizują koncerty, festiwale, konkursy, wystawy, odczyty i audycje muzyczne, a także mistrzowskie kursy, obozy muzyczne i warsztaty kompozytorskie dla młodzieży. W programie Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki "Sport dla wszystkich dzieci" od 1994 r. znajdują się masowe Igrzyska Młodzieży Szkolnej, które zachęcają dzieci i młodzież do współzawodnictwa sportowego. W ostatnich latach odnotowano znaczny wzrost liczby uczniowskich klubów sportowych w całym kraju. Kluby te działają przede wszystkim przy szkołach podstawowych, szkołach średnich, ośrodkach sportowych, domach dziecka, parafiach, domach kultury i innych instytucjach. Działalność klubów oparta jest na dobrowolności zrzeszania się w nim uczniów, ich rodziców i nauczycieli. W każdym klubie działa co najmniej jedna sekcja, w której odbywa się specjalizacja sportowa. Założeniem klubów jest organizacja aktywnego wypoczynku i rekreacji. Liczba UKS stale rośnie: w 1994 było 631 UKS, to w 1997 już 3744. Natomiast program "Szkolenie młodzieży uzdolnionej sportowo" adresowany do zawodników wyróżniających się odpowiednimi warunkami psychofizycznymi, spowodował uruchomienie szkół mistrzostwa sportowego, szkolenia makroregionalnego utalentowanej młodzieży, stworzenie warunków treningowych i socjalnych niezbędnych dla rozwoju talentów sportowych. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Departament Spraw Rodziny | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||