Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczpospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998

ROZDZIAŁ VIII PODSTAWOWE CZYNNIKI ZDROWOTNE I OPIEKA SPOŁECZNA

1. Przeżycie i rozwój

Aktualny stan prawny Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje ochronę życia i zdrowia człowieka od chwili jego poczęcia. Rozstrzygają o tym przepisy ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 139, poz. 646), której preambuła stanowi, że życie jest fundamentalnym dobrem człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i obywatela; artykuł 1 tej ustawy stanowi zaś, że prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej.
Wszystkie działania podejmowane przez resort zdrowia są ukierunkowane na ochronę zdrowia i życia wszystkich obywateli, w tym także dzieci. Ze względu na specyfikę potrzeb zdrowotnych dzieci, wynikających z ich rozwoju, opieka zdrowotna nad nimi traktowana jest w sposób szczególny. Dotyczy to przede wszystkim działalności profilaktycznej.

2. Dzieci niepełnosprawne

Prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski, uwzględniającej jego stan zdrowia i warunki życiowe oraz specyficzne potrzeby wynikające z niepełnosprawności, znajduje w ustawodawstwie polskim odzwierciedlenie w wielu przepisach prawa dotyczących m.in. ochrony zdrowia, edukacji i pomocy społecznej.
Rodzinom wychowującym dzieci niepełnosprawne przyznaje się zwiększone świadczenia zasiłkowe. Od 1 marca 1995 r. zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne stały się świadczeniami o charakterze społecznym, w całości finansowanymi przez budżet Państwa, a zatem przysługują one niezależnie od podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Znowelizowana ustawa ( z dnia 1 grudnia1994 r.) o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych wprowadziła wydłużenie okresu wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego do ukończenia przez uczące się dziecko 24 lat życia, jeżeli stan jego zdrowia nadal odpowiada warunkom uzasadniającym przyznanie tego zasiłku, bez konieczności orzekania o stopniu niepełnosprawności. W wypadku, gdy dziecko uznane zostało za niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym, zasiłek pielęgnacyjny przysługuje bez względu na wiek dziecka, jeżeli niepełnosprawność ta powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego.
Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu inwalidztwa powstałego przed ukończeniem 18 roku życia. Prawo do tej renty przysługuje także wtedy, gdy jest ona całkowicie niezdolna do pracy z powodu inwalidztwa powstałego w trakcie nauki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia.
Osobie sprawującej opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym przysługuje emerytura bez względu nad wiek - matce dziecka, ojcu dziecka lub innej osobie, która przyjęła dziecko na wychowanie w rodzinie zastępczej lub została ustanowiona jego prawnym opiekunem i faktycznie wychowuje dziecko.
Zgodnie z zapisem w artykule 23 Konwencji o Prawach Dziecka, w którym Państwa - Strony uznają, że dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej od wielu lat współpracuje z organizacjami pozarządowymi - stowarzyszeniami ochrony zdrowia. Pomoc resortu polega na stwarzaniu warunków odpowiednich do potrzeb konkretnych grup niepełnosprawnych dzieci w zakresie legislacji, organizacji, informacji, doskonalenia kadry i zapewnianiu - odpowiednio do możliwości budżetu państwa - środków finansowych na realizację zamierzeń.
Stowarzyszenia ochrony zdrowia, skupiające ludzi zainteresowanych przeniesieniem własnej energii na realizację zadań społecznych, stworzyły - przy czynnej pomocy resortu zdrowia - ogólnopolską sieć specjalistycznych ośrodków rehabilitacyjno-leczniczych, zwłaszcza tam, gdzie publiczne zakłady opieki zdrowotnej są przeciążone lub ich w ogóle nie ma.
Działając w konkretnym środowisku, praktycznie realizują programy z zakresu wieloprofilowej rehabilitacji środowiskowej, na którą składają się:
- bieżąca rejestracja dzieci niepełnosprawnych z wadami wrodzonymi i nabytymi, opuszczających szpitale czy inne placówki stacjonarne służby zdrowia, a wymagających dalszej rehabilitacji,
- tworzenie dziennych placówek rehabilitacyjnych dla niepełnosprawnych dzieci (ośrodków pobytu dziennego, ośrodków wczesnej interwencji, poradni specjalistycznych),
- tworzenie innych dziennych placówek łączących rehabilitację leczniczą z programem edukacyjnym,
- tworzenie grup wzajemnego wsparcia oraz tzw. grup samopomocowych, realizujących również cele pozamedyczne (socjalne),
- wpływanie na zmianę postaw społecznych w stosunku do niepełnosprawnych (akceptacja społeczna dla niektórych schorzeń, np. upośledzeń umysłowych),
- wymiana informacji naukowej,
- stymulowanie i ułatwianie szkolenia profesjonalistów (kadry medyczno-rehabilitacyjnej pracującej w tych ośrodkach).

Ośrodki rehabilitacyjno-lecznicze powoływane przez stowarzyszenia ochrony zdrowia charakteryzują się tym, że realizują program rehabilitacji kompleksowej. Jednocześnie stowarzyszenia ochrony zdrowia stymulują i ułatwiają szkolenia kadry medyczno-rehabilitacyjnej pracującej w tych ośrodkach oraz wymianę informacji naukowej, także międzynarodowej (Holandia, Szwecja, Francja, Wielka Brytania a także Białoruś, Ukraina, Litwa w zakresie wymiany doświadczeń).
Sieć placówek powołanych przez stowarzyszenia rozwija się nieprzerwanie od 1992 roku i w sposób niekwestionowany wspiera i uzupełnia wieloprofilowo świadczenia rehabilitacyjne publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w sposób systemowy wspiera działalność organizacji pozarządowych w zakresie rehabilitacji trzech najliczniejszych grup niepełnosprawnych dzieci:
- głuchych i niedosłyszących,
- upośledzonych umysłowo,
- niewidomych i słabo widzących.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (1994 r.), programy polityki zdrowotnej (także zawarte w Narodowym Programie Zdrowia) stanowią oparcie merytoryczne konieczne do stworzenia systemowej, pozarządowej opieki nad niepełnosprawnymi, zwłaszcza dziećmi.
Rok 1998 można pod tym względem zaliczyć do znaczących. W Polsce rozpoczęła się realizacja programu opieki nad osobami z uszkodzeniem słuchu. Podstawowe znaczenie należy przypisać wczesnemu wykrywaniu wad słuchu u niemowląt, a następnie podjęciu ustawicznej, wielospecjalistycznej rehabilitacji wad słuchu u dziecka. Prowadzi się ją przede wszystkim w Ośrodkach Rehabilitacji Wad Słuchu Polskiego Związku Głuchych (około 15 tys. dzieci z Polski w 26 ośrodkach i 40 punktach konsultacyjnych) oraz w Ośrodku Wczesnego Wykrywania i Rehabilitacji Wad Słuchu, prowadzonym przez Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących "Człowiek - Człowiekowi".
Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym objęło opieką blisko 15 tys. osób, w tym około 6 tys. dzieci i młodzieży poddawanych kompleksowej rehabilitacji w 120 specjalnych, dobrze wyposażonych ośrodkach, do których dzieci są dowożone transportem Stowarzyszenia.
Głównym problemem w upośledzeniu umysłowym jest niepełnosprawność intelektualna, czego konsekwencją jest utrudnione uczenie się oraz trudności w adaptacji społecznej i w rozeznaniu w zakresie umożliwiania samodzielnego aktywnego życia. Dla blisko połowy osób z upośledzeniem umysłowym (wg WHO w Polsce jest ich około 250 tys., w tym w wieku 0-6 lat około 60 tys. a w wieku szkolnym 190 tys., z czego 80 tys. głębiej upośledzonych) dodatkowym ograniczeniem są sprzężone kalectwa, a zwłaszcza niepełnosprawność ruchowa w mózgowym porażeniu dziecięcym. Stowarzyszenie, jako pierwsze w Polsce, wprowadziło w 1998 roku nowe technologie w procesie rehabilitacji, co w konsekwencji znacząco wpływa na jej skuteczność i efektywność.
Nowe technologie, to zastosowanie komputerów w usprawnianiu intelektualnym osób upośledzonych umysłowo w obszarach rehabilitacji leczniczej, nauki, rozwoju osobowego, twórczości, rehabilitacji zawodowej i szeroko pojętej komunikacji.
Stosowanie nowych technik w rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest zalecane we wszystkich międzynarodowych standardach prawnych, dotyczących rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. Kroki zmierzające do wczesnego wykrycia wad wzroku i natychmiastowej specjalistycznej rehabilitacji dają dobre rezultaty, o czym świadczy stale rozwijająca się działalność kilku (na razie trzech) ośrodków wczesnego wykrywania wad wzroku stworzonych przez Polski Związek Niewidomych i inne stowarzyszenia. Innym działaniem stowarzyszeń zajmujących się niewidomymi dziećmi jest udzielanie pomocy z zakresu terapii wzroku i szeroko rozumianej pomocy edukacyjnej w domu niewidomego lub słabowidzącego dziecka (inicjatorem jest "Tęcza" z Warszawy).
Stowarzyszenia ochrony zdrowia obejmują codziennymi świadczeniami prawie 35 tys. niepełnosprawnych dzieci. Nadto 12 stowarzyszeń zajmuje się okresową rehabilitacją dzieci w formie turnusów rehabilitacyjno-instruktażowych z udziałem rodziców lub opiekunów. Uczestniczy w nich systematycznie ponad 5 tys. dzieci z ciężkimi schorzeniami, z reguły ze sprzężonymi kalectwami.
Stworzenie sieci 200 wysokospecjalistycznych ośrodków (z wyszkoloną kadrą medyczno-rehabilitacyjną a także doskonałym wyposażeniem ich przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) zostało ocenione przez przedstawicieli liczących się europejskich organizacji pozarządowych jako wzór rozwiązań niektórych problemów niepełnosprawności, szczególnie dotyczących dzieci w tej części Europy.
W latach 1996 -1997 rehabilitacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej wspierana była ze środków finansowych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z nadwyżki budżetowej Funduszu. Od dnia 1 stycznia 1998 r. weszła w życie ustawa z dnia 27 sierpnia o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. W akcie tym doprecyzowano i rozszerzono zakres możliwości finansowania ze środków PFRON rehabilitacji dzieci i młodzieży, podkreślając tym samym wagę i znaczenie tego procesu dla integracji społecznej młodych osób niepełnosprawnych. Nowe przepisy umożliwiają przeznaczenie na dofinansowanie rehabilitacji leczniczej, społecznej i zawodowej dzieci i młodzieży od 5% do 10% przychodów funduszu na dany rok.
Środki te przeznacza się na dofinansowanie m.in.:
- zakup sprzętu i urządzeń zmniejszających skutki niepełnosprawności,
- szkoleń rodziców, opiekunów i wolontariuszy w zakresie specjalistycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną,
- usług transportowych.
Ze środków PFRON na cele związane z rehabilitacją dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w latach 1996-1998 wydatkowano odpowiednio: 17 mln. zł., 11,7 mln. zł., 56,2 mln. zł..
Poza zadaniami wynikającymi z ustaw, działania w zakresie poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych, w tym także dzieci, podejmowane są również w ramach Rządowego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Integracji ze Społeczeństwem. Program ten od 1994 roku jest realizowany przez resorty i urzędy centralne, a od 1996 roku także przez organizacje pozarządowe - ze środków własnych. W latach 1996 - 1997 działania w zakresie rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej zostały dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych odpowiednio 11,1 mln zł. i 11,8 mln zł. Środki są przyznawane na działalność o charakterze rozwiązań systemowych:
wyposażanie przedszkoli integracyjnych, działalność inwestycyjną w zakresie likwidacji barier architektonicznych i modernizacji szkół specjalnych, komputeryzację szkolnictwa specjalnego, a także na zakup urządzeń elektronicznych do bezprzewodowego komunikowania się uczniów niedosłyszących z nauczycielem.
Rządowy Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Integracji ze Społeczeństwem zakłada wieloletnie stopniowe przystosowanie publicznej komunikacji pasażerskiej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto dzieciom niepełnosprawnym przysługują uprawnienia do bezpłatnych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego. Uprawnienie to przysługuje również osobom towarzyszącym w podróży.
Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych reguluje ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późniejszymi zmianami) zapewniająca w szczególności:
- realizację prawa każdego obywatela do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,
- dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwości korzystania z opieki psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,
- możliwość pobierania nauki przez dzieci i młodzież niepełnosprawną we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami.

Dla realizacji powyższych zadań wydane zostały następujące przepisy wykonawcze:
- zarządzenie Nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Dz. Urz. MEN Nr 6 poz. 19),
- zarządzenie Nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z 4 października 1993 r. w sprawie zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego (z Urz. MEN Nr 9 poz. 36),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 11 czerwca 1993 r. w sprawie organizacji i zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 67 poz. 322),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 21 lutego 1994 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych (Dz.U. Nr 41, poz. 156),
- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 stycznia 1997 r. w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz.U. Nr 14 poz. 76), a także niektóre rozwiązania prawne regulujące organizację szkół ogólnodostępnych, dające pewne preferencje uczniom niepełnosprawnym w podejmowaniu nauki w szkołach ponadpodstawowych czy umożliwiające niepełnosprawnym uczniom, w uzasadnionych wypadkach, składanie egzaminów pisemnych i ustnych w wydzielonej sali lub domu absolwenta w sposób odpowiedni do jego możliwości mówienia, pisania i poruszania się.
Dzieci niepełnosprawne, podobnie jak ich pełnosprawni rówieśnicy, mogą uczęszczać do przedszkoli ogólnodostępnych, integracyjnych lub specjalnych, a w wieku 6 lat mają prawo do rocznego wychowania przygotowującego do nauki szkolnej (tzw. rok "zerowy").
Obowiązek szkolny obejmuje wszystkie dzieci - także niepełnosprawne "Rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat i trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej niż do końca roku kalendarzowego w tym roku kalendarzowym, w którym kończy 17 lat" (art. 15 ust. 3 ustawy).
Zarządzenie Nr 29 MEN z 1993 r. stwarza niepełnosprawnym możliwość kontynuowania nauki szkolnej do 21 roku życia - na poziomie szkoły podstawowej i do 24 roku życia - w szkole ponadpodstawowej. Dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zapewnia się zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze od 3 do 25 roku życia (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 30 stycznia 1997 r. §2).
Spełnianie obowiązku szkolnego zapewnia się również dzieciom i młodzieży w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej, organizując - w zależności od potrzeb - specjalne oddziały przedszkolne, oddziały szkolne, zespoły klasowe lub specjalne przedszkola, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe. Ponadto w zakładach opieki zdrowotnej organizuje się zajęcia wychowawcze w zespole pozalekcyjnych zajęć wychowawczych.
Dzieciom i młodzieży z dysfunkcją narządu ruchu uniemożliwiającą lub utrudniającą uczęszczanie do szkoły lub przedszkola, przewlekle chorym i innym stale lub okresowo niezdolnym do nauki w warunkach szkolnych i przedszkolnych, wobec których publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna lub inna publiczna poradnia specjalistyczna orzekła taką formę kształcenia, organizuje się nauczanie indywidualne.
Jest to forma spełniania obowiązku szkolnego możliwa do realizacji w miejscu pobytu dziecka, a przede wszystkim w domu rodzinnym, w rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo-wychowawczej, a także w zakładzie opieki zdrowotnej i domu pomocy społecznej.
W szczególnie uzasadnionych wypadkach indywidualne nauczanie i wychowanie może być organizowane na terenie szkoły.
Niepełnosprawne dzieci i młodzież mają również możliwość kształcenia się w ogólnodostępnych i integracyjnych szkołach oraz klasach specjalnych (art. 22 ust. 2 pkt. 9 ustawy). Dotyczy to także wychowania przedszkolnego.
Zakłada się, że kształcenie w integracji powinno umożliwić uczniom niepełnosprawnym zdobycie wiedzy i umiejętności na miarę ich możliwości, w warunkach przedszkola i szkoły ogólnodostępnych.
W przedszkolu i szkole prowadzących oddziały integracyjne mogą być dodatkowo zatrudniani nauczyciele ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego, a przede wszystkim - udzielania pomocy nauczycielom w zakresie doboru zadań programowych i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz prowadzenia, bądź organizowania różnego rodzaju form pomocy indywidualnej.
Liczba dzieci niepełnosprawnych w oddziałach przedszkolnych i oddziałach szkolnych specjalnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, jest znacznie niższa niż w oddziałach szkół ogólnodostępnych i wynosi od 6 do 16 uczniów. W wypadku dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną liczbę tę zmniejsza się o 2 uczniów.
W oddziałach integracyjnych liczba uczniów wynosi od 15 do 20 - w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych.
W roku szkolnym 1997/1998 zapewnione zostało kształcenie w:
- 789 szkołach specjalnych dla 80.353 uczniów,
- 427 ośrodkach szkolno-wychowawczych dla 32.295 uczniów,
- 283 klasach terapeutycznych w szkołach podstawowych uczyło się 3.753 dzieci i młodzieży, poza tym:
- w integracji uczyło się 20.623 dzieci i młodzieży niepełnosprawnych,
- nauczanie indywidualne zapewniono 4.168 uczniom.
W celu przygotowania młodzieży niepełnosprawnej do uczestnictwa w życiu społecznym, w tym zawodowym, zorganizowane jest na różnych poziomach (zasadniczym i średnim) kształcenie specjalne zawodowe. Kwalifikowanie do zawodowych szkół specjalnych uwarunkowane jest głównie stanem zdrowia uczniów niepełnosprawnych, a także możliwościami kształcenia w zawodach występujących w szkołach zawodowych w miejscu zamieszkania uczniów lub w ich pobliżu.
Wszystkim uczniom objętym systemem szkolnictwa specjalnego zapewnia się:
- nieodpłatne zaopatrzenie w podręczniki szkolne i książki pomocnicze,
- odpowiednie wyposażenie i oprzyrządowanie stanowiska do nauki,
- częściowo odpłatny pobyt w internacie specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego (od 3% do 30% wysokości przeciętnego wynagrodzenia),
- wspieranie rozwoju psychicznego i efektywności uczenia się poprzez organizowanie specjalistycznych zajęć rewalidacji indywidualnej (logopedycznej lub innej o charakterze terapeutycznym) w wymiarze do 10 godzin tygodniowo w klasach młodszych, do 3 godzin w klasach starszych.

3. Zdrowie i usługi medyczne

W zakresie ochrony zdrowia dzieci i młodzieży, w latach 1993 - 1998 obowiązywała taka sama regulacja prawna jak w latach poprzednich, objętych sprawozdaniem dla Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1993 roku. Zgodnie z tymi przepisami dzieci do 18 roku życia oraz ucząca się młodzież mają zagwarantowane prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej, obejmujących profilaktykę, leczenie, rehabilitację, leczenie uzdrowiskowe, a także zaopatrzenie w leki, artykuły sanitarne, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze - na zasadach określonych w przepisach szczegółowych. W zakresie ochrony zdrowia kobiet ciężarnych obowiązywały i obowiązują przepisy o bezpłatnych świadczeniach medycznych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Wyżej wymienione prawa były w pełni realizowane. Świadczenia publicznych zakładów opieki zdrowotnej w równym stopniu i zakresie były dostępne dla wszystkich dzieci, a także kobiet ciężarnych.
Realizacja prawa dziecka do korzystania z możliwie najwyższego do zastosowania w naszym kraju poziomu opieki zdrowotnej wynika nie tyle z przepisów ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o Prawach Dziecka, ile z kierunku polityki zdrowotnej państwa. Opieka zdrowotna nad tak zwaną populacją w wieku rozwojowym (kobietami ciężarnymi i dziećmi) jest traktowana w polityce zdrowotnej państwa polskiego jako działanie priorytetowe. W odniesieniu do populacji w wieku rozwojowym podstawowymi założeniami tej polityki są: dążenie do obniżenia wskaźnika umieralności niemowląt oraz doskonalenie i poszerzanie zakresu działań zapobiegających zachorowaniom. W latach objętych sprawozdaniem kontynuowane były działania podjęte w poprzednim okresie sprawozdawczym, podjęto także nowe działania.
Dokonywana systematycznie analiza umieralności niemowląt w Polsce wskazuje, że - mimo utrzymującej się tendencji spadkowej - znajduje się ona stale na zbyt wysokim poziomie. Na przykład w 1993 roku wskaźnik umieralności niemowląt wynosił 16,2, a umieralności okołoporodowej 16,7. Uznając, że podejmowane uprzednio działania na rzecz poprawy opieki nad kobietą ciężarną, płodem i noworodkiem są zbyt mało skuteczne, w 1995 roku Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej wdrożyło program pt. "Poprawa opieki perinatalnej w Polsce". Głównym celem tego programu jest obniżenie okołoporodowej zachorowalności i umieralności matek, zmniejszenie częstości występowania wcześniactwa i noworodków z niską masą urodzeniową, obniżenie umieralności niemowląt, obniżenie częstości występowania niekorzystnych dla dzieci następstw powstałych w wyniku przebycia schorzeń w okresie prenatalnym. Wymiernym celem realizacji tego programu ma być obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt do wartości niższej niż 10 promili.
Przyjęta koncepcja opieki perinatalnej obejmuje system trzech poziomów tej opieki, opartych na sieci regionalnych ośrodków o najwyższym poziomie referencyjności, spełniających także funkcje koordynacyjne, szkoleniowe i nadzorcze. Wspomniany program wdrażany był sukcesywnie od 1995 roku - w 1998 roku objął już cały kraj. Realizacja programu finansowana jest przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. W roku 1995 przeznaczono na ten cel 1.800 tys. zł, w 1996 roku - 3.290 tys. zł, w 1997 roku - 3.700 tys. zł i w 1998 roku 4.000 tys. zł.
Ze względu na krótki czas funkcjonowania programu, trudno oceniać jego skuteczność, niemniej w ostatnich kilku latach zauważalny jest spadek liczby noworodków z niską masą urodzeniową. W 1993 roku na każde 100 urodzonych dzieci ośmioro miało niską masę urodzeniową, a w roku 1997 mniej niż siedmioro. W 1997 roku wskaźnik umieralności niemowląt wyniósł 10,2 promila.
Ponadto w latach 1992 - 1998 realizowany był "Program promocji karmienia piersią", połączony z realizacją Inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia oraz UNICEF pt.: "Szpital Przyjazny Dziecku". Głównym założeniem tego programu było oddziaływanie w kierunku zmiany postępowania w okresie poporodowym i przystosowanie praktyk szpitalnych do potrzeb upowszechniania karmienia piersią. Dokonana w 1997 roku ocena efektów programu wskazuje na jego dużą skuteczność. Szczególną uwagę zwraca znaczny wzrost liczby noworodków karmionych piersią do 97%. Ograniczono także podawanie napojów noworodkom z 54% w roku 1988 do 21% w roku 1995. Nastąpił też wzrost częstości i wydłużenie czasu utrzymywania karmienia piersią. Jednym z ważniejszych wskaźników zmian w opiece poporodowej jest liczba szpitali uznanych za "Przyjazne Dziecku". Przed końcem roku 1998 takich szpitali było 29.
W latach 1993 - 1998 Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej realizowało również programy o charakterze leczniczym i profilaktycznym. Ze środków budżetu MZiOS kupowano szczególnie drogie leki dla dzieci, takie jak: hormon wzrostu, immunoglobuliny, interferon, Ceredase oraz leki dla dzieci z choroba nowotworową. Ponadto finansowano badania przesiewowe w kierunku wykrywania niedoczynności tarczycy i fenyloketonurii (dokonywane u wszystkich noworodków), badania genetyczne w kierunku wykrywania mukowiscydozy oraz screening wad metabolicznych. W ubiegłym roku wdrożono "Program profilaktyki pierwotnej wad cewy nerwowej".
Wszystkie dzieci w Polsce objęte są obligatoryjnym programem profilaktycznym, polegającym na cyklicznych badaniach ich stanu zdrowia. Z wyjątkiem badań przeprowadzanych u noworodków w szpitalach, wykonywane są one przez pielęgniarki i lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. W okresie noworodkowym: w 3 tygodniu życia, 1, 3, 4, 5, 6, 9 i 12 miesiącu życia, oraz w wieku 2, 4, 6, 10, 15 lat, a także w ostatniej klasie szkoły podstawowej. Zakres tych badań jest dostosowany do wieku dziecka, w większości obejmują one testy przesiewowe oraz badanie przedmiotowe mające na celu ocenę rozwoju dziecka oraz wczesne wykrywanie zaburzeń jego rozwoju. Wszystkie dzieci i młodzież objęte są także programem obligatoryjnych szczepień ochronnych (finansowanych z budżetu Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej) przeciwko: błonicy, krztuścowi, tężcowi, nagminnemu porażeniu dziecięcemu, odrze, różyczce, gruźlicy, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (noworodki i niemowlęta). W uzasadnionych sytuacją epidemiologiczną okolicznościach zakres szczepień może być poszerzony.
Wyżej wymienione działania podejmowane i finansowane były przez Ministerstwo Zdrowia. Natomiast, zgodnie z obowiązującym prawem, za świadczenia w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej odpowiedzialni byli wojewodowie i samorządy gmin. Dotychczas do zadań lecznictwa podstawowego należało zapewnienie usług medycznych z zakresu pediatrii, chorób wewnętrznych, ginekologii oraz stomatologii. Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w miejscu zamieszkania należała do pediatrów, a w miejscu nauki (w szkole) do pielęgniarek, posiadających specjalizację w zakresie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania. W placówkach oświatowo-wychowawczych (dla dzieci wymagających specjalnej troski) opiekę zdrowotną sprawowali lekarz i pielęgniarka.
Choć dostępność do tych świadczeń uznawana była za dostateczną, w odbiorze społecznym poziom tej opieki oraz konieczność korzystania z usług lekarza przypisanego do danego rejonu, oceniane były jako niezadowalające. W związku z tym w ostatnich latach podjęto próby zmiany tego systemu, polegające na wprowadzeniu do podstawowej opieki zdrowotnej praktyk lekarza rodzinnego, obejmującego opieką całą rodzinę - zarówno w zakresie profilaktyki, jak i leczenia. W okresie objętym sprawozdaniem praktyki lekarzy rodzinnych nie były jeszcze dość rozpowszechnione, jednakże w związku z procesem reformowania ochrony zdrowia, traktowane są one jako docelowy model podstawowej opieki zdrowotnej.
Edukacja zdrowotna społeczeństwa jest stałym zadaniem wszystkich pracowników ochrony zdrowia. W odniesieniu do dzieci zadania te są wypełniane również przez resort edukacji. Jednakże poziom wiedzy społeczeństwa na temat czynników sprzyjających zachowaniu zdrowia, jak i zapobieganiu chorobom uznajemy za niedostateczny. W wyniku wnikliwej analizy poprzednich działań i utrzymujących się problemów zdrowotnych rząd polski uznał, że brak pożądanych efektów wynika głównie z utrwalonego, niewłaściwego stylu życia większości Polek i Polaków, w tym także dzieci. W związku z taką oceną dokonano rewizji założeń polityki zdrowotnej państwa. Aktualne założenia polityki zdrowotnej państwa określa "Narodowy Program Zdrowia na lata 1996-2005", przyjęty przez Radę Ministrów 3 września 1996 r. jako dokument rządowy. W dokumencie ustalono jeden nadrzędny, długofalowy cel strategiczny: "Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności". Założono, że cel ten zostanie osiągnięty przede wszystkim poprzez promocję zdrowia, wychowanie prozdrowotne, kształtowanie i propagowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu, w tym poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie.
Jednym z przejawów niewłaściwego stylu życia w Polsce jest utrzymująca się niekorzystna tradycja żywieniowa społeczeństwa polskiego. Przeciętne polskie dziecko spożywa zbyt mało warzyw i owoców, nabiału oraz ciemnego pieczywa. Nie stwierdzono jednakże występowania chorób wynikających z niedożywienia. Sygnalizowane jest wszakże występowanie niedożywienia pewnych grup dzieci, szczególne z rodzin patologicznych i najuboższych, co potwierdziły badania Instytutu Matki i Dziecka. Odpowiednie resorty podejmują działania mające na celu przeciwdziałanie tym zjawiskom.

4. System ubezpieczeń społecznych oraz usług, instytucji i zakładów w zakresie opieki nad dzieckiem

W Polsce uregulowane są następujące świadczenia na rzecz rodziny z dziedziny ubezpieczeń społecznych:
1) zasiłki macierzyńskie
2) zasiłki porodowe
3) zasiłki opiekuńcze
4) zasiłki wychowawcze (od 1 stycznia 1999 r. finansowane z budżetu państwa)

Poza systemem ubezpieczeń społecznych, bezpośrednio z budżetu państwa są finansowane:
5) zasiłki rodzinne
6) zasiłki pielęgnacyjne

Zasiłki macierzyńskie
Zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy z tytułu urodzenia dziecka przez okres urlopu macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru i wypłacany jest przez okres:
- 16 tygodni przy pierwszym porodzie
- 18 tygodni przy kolejnym porodzie
- 26 tygodni w wypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Zasiłki porodowe
Zasiłek porodowy przysługuje pracownicy i innym ubezpieczonym z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie. Od 1 marca 1995 roku zasiłek porodowy ustalany jest w wysokości 15% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego dla celów emerytalnych.
Od 1 grudnia 1998 roku jest to 187,50 zł.

Zasiłki opiekuńcze
W celu zapewnienia jak najlepszej opieki dziecku w czasie gdy jest ono chore, pracującym rodzicom stworzono możliwość sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownikowi, zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem, przysługuje zasiłek opiekuńczy. Pracownik ma prawo do 60 dni opieki w roku kalendarzowym nad dzieckiem do 14 lat. Z zasiłku opiekuńczego można również korzystać w razie sprawowania osobistej opieki nad innym chorym członkiem rodziny, w tym nad dzieckiem powyżej 14 lat pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym. W takim wypadku zasiłek przysługuje przez 14 dni w roku kalendarzowym.
Od 1 marca 1995 roku zrównano uprawnienia matki i ojca do zasiłku opiekuńczego. Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru.

Urlopy i zasiłki wychowawcze
Zagadnienie urlopów i zasiłków wychowawczych regulowane jest aktualnie dwoma przepisami:
- rozporządzeniem Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych (Dz.U. Nr 60, poz.277), które obowiązuje od 2 czerwca 1996 r. oraz
- rozporządzeniem Rady Ministrów z 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (Dz. U. z 1990 r. Nr 76, poz.454 z późn. zm.), które obowiązuje w stosunku do "nabytych uprawnień" do 31 grudnia 1999 r.

Zasiłek wychowawczy przysługuje pracownicy uprawnionej do urlopu wychowawczego, gdy dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 25% przeciętnego wynagrodzenia za rok ubiegły. Wysokość zasiłku jest ustalana kwotowo. Od 1 czerwca 1998 r. wysokość zasiłku wychowawczego wynosi:
- 242,80 zł miesięcznie,
- 386,10 zł miesięcznie dla osoby samotnie wychowującej dziecko.
Zasiłki wychowawcze waloryzowane są raz w roku w relacji do wzrostu cen.
Zasiłek wychowawczy przysługuje przez:
- 24 miesiące,
- 36 miesięcy (w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie),
- 72 miesiące ( w razie wychowywania dziecka niepełnosprawnego).
Prawo do zasiłku podlega raz w roku weryfikacji - od 1 czerwca (podobnie jak weryfikacja zasiłków rodzinnych).

Zasiłki rodzinne
Od 1 marca 1995 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące zasad ustalania uprawnień do zasiłków rodzinnych (ustawa z 1 grudnia 1994 r. (Dz. U. Nr 4, poz.17 z późn. zm.). Zgodnie z tym systemem zasiłki rodzinne przestały być świadczeniami z ubezpieczenia społecznego, a stały się świadczeniami socjalnymi w całości finansowanymi przez budżet Państwa. Od 1 czerwca 1998 r. prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 50% przeciętnego wynagrodzenia za cały ubiegły rok kalendarzowy (ogłoszonego dla celów emerytalnych).
Zasiłek rodzinny może być przyznany na dziecko do ukończenia 16 lat, a jeżeli dziecko uczy się w szkole - do ukończenia 20 lat. Jeżeli ukończenie 20 lat przypada na ostatni lub przedostatni rok nauki w szkole, zasiłek rodzinny przysługuje odpowiednio do zakończenia bieżącego lub następnego roku szkolnego. Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko bez względu na wiek, gdy jest ono niepełnosprawne w stopniu znacznym lub umiarkowanym, jeżeli niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym powstała w wieku uprawniającym do zasiłku.
Zasiłek rodzinny przysługuje na małżonka, który:
- wychowuje dziecko uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego,
- ukończył 60 lat (kobieta), 65 lat (mężczyzna),
- jest niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym.
Prawo do zasiłków rodzinnych jest ustalane na okresy 12 miesięczne - od 1 czerwca do 31 maja.
Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi od 1 czerwca 1998 r.:
- 32,30 zł na małżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko,
- 40 zł na trzecie dziecko,
- po 50 zł na czwarte i każde kolejne dziecko w rodzinie.
Od 1 stycznia 1998 r. wprowadzono dodatkowy zasiłek rodzinny na dziecko, na które przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - pod warunkiem, że dziecko jest wychowywane przez osobę samotną.
Zasiłki rodzinne podlegają raz w roku waloryzacji, od 1 czerwca, poczynając od roku 1998.

Zasiłki pielęgnacyjne
Zasady przyznawania są uregulowane od 1 marca 1995 roku przepisami ustawy z 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych. Ustawa przesądziła, że zasiłek pielęgnacyjny jest świadczeniem samoistnym, niezwiązanym z zasiłkiem rodzinnym, przysługującym następującym kategoriom dzieci:
- dziecku w wieku do 16 lat, w wypadku stwierdzenia przez publiczny zakład opieki zdrowotnej, że ze względu na stan zdrowia wymaga ono ze strony innej osoby stałej opieki polegającej na pielęgnacji lub systematycznym współdziałaniu w postępowaniu leczniczym i rehabilitacyjnym.
- osobie w wieku powyżej 16 lat, niepełnosprawnej w stopniu znacznym,
- osobie w wieku powyżej 16 lat, jeżeli jest niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym, a niepełnosprawność ta powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego,
- osobie w wieku powyżej 16 lat, jeżeli wymaga opieki pielęgnacyjnej - wówczas zasiłek może być wypłacany do ukończenia przez tę osobę 24 lat - pod warunkiem, że uczy się w szkole.
Wysokość zasiłku pielęgnacyjnego od 1 września 1998 r. wynosi 106,41 zł miesięcznie.
Zasiłek pielęgnacyjny jest waloryzowany w terminach przewidzianych dla waloryzacji emerytur i rent w relacji do wzrostu cen.
Prawo dziecka pracujących rodziców do opieki do 3- ego roku życia - zawarte w art. 18 Konwencji - realizowane jest w Polsce przez możliwość korzystania ze żłobków.
Prawo dzieci 3-6 letnich do zinstytucjonalizowanej opieki i edukacji realizowane jest w placówkach przedszkolnych (przedszkolach i oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych).
Publiczne placówki przedszkolne realizują określoną przez Ministra Edukacji Narodowej podstawę programową wychowania przedszkolnego, w czasie nie krótszym niż 5 godzin dziennie. Nauczanie i wychowanie zgodnie z podstawą programową jest bezpłatne. Rodzice pokrywają koszty wyżywienia dzieci i koszty zajęć dodatkowych.
Pełne prawo do edukacji przedszkolnej, gwarantowane ustawą o systemie oświaty mają jedynie dzieci 6-letnie. Art. 14 ustawy mówi, że "dziecko 6-letnie ma prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego". Gwarantem tego prawa jest gmina i rodzice mogą je egzekwować na drodze sądowej.
Młodsze dzieci (3-5 letnie) przyjmowane są do placówek przedszkolnych wówczas, gdy te dysponują wolnymi miejscami. W 1997 r. z placówek przedszkolnych korzystało 97,1% 6-latków i tylko około 30% ogółu dzieci 3-5 letnich.

Inne formy świadczeń
Odpowiednie warunki tworzone w internatach dla dzieci uczących się poza miejscem zamieszkania są istotnym elementem wyrównania szans edukacyjnych dzieci z różnych środowisk. Jest to również forma pomocy materialnej. Opłata wnoszona przez ucznia za zakwaterowanie w bursie lub internacie nie może przekraczać 50% kosztów utrzymania miejsca. W roku szkolnym 1997/1998 funkcjonowało w kraju 1.337 internatów i burs dysponujących 169.870 miejscami, z których korzystało 136.547 uczniów.
Instytucjonalną formą pomocy społecznej dla dzieci z upośledzeniem umysłowym jest umieszczenie w domu pomocy społecznej, którego zadaniem jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych, społecznych i religijnych mieszkańców tych placówek.
Domy pomocy społecznej - w zależności od zakresu świadczonych usług i okresu pobytu mieszkańców - dzielą się na:
- stacjonarne, tj. stałego lub okresowego pobytu zapewniające całodobową opiekę,
- półstacjonarne, tj. dzienne domy pomocy i ośrodki opiekuńcze zapewniające dzienny pobyt lub nocleg.
W 1998 roku, w kraju, w 112 domach dla dzieci mieszkało stale lub okresowo przebywało 8 616 dzieci, w tym okresowo przebywało 244 dzieci. Poza tym działają w kraju ośrodki wsparcia, finansowane z budżetu gmin ze środków na pomoc społeczną. Do nich należą: świetlice środowiskowe, ośrodki stymulacji rozwoju małego dziecka, świetlice środowiskowo - terapeutyczne dla dzieci, hotele dla kobiet z dziećmi chroniącymi się przed przemocą, dzienne ośrodki adaptacyjne dla dzieci niepełnosprawnych. W kraju jest 149 takich ośrodków.

5. Poziom życia

System pomocy społecznej
Zadaniem pomocy społecznej jest wspieranie najsłabszych osób i rodzin, które z różnych przyczyn znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, a więc i rodzin z dziećmi. Ustawa z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1998 r. Nr 64 poz. 414 z późniejszymi zmianami) przyjmuje, że adresatem wsparcia jest przede wszystkim rodzina. Zasada orientacji na rodzinę stanowi jedną z podstawowych cech systemu pomocy społecznej w Polsce. Świadczenia przekazywane rodzinie stanowią również zabezpieczenie środków na utrzymanie dziecka w tej rodzinie.
Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, które nie mają żadnych źródeł utrzymania lub których dochód na osobę w rodzinie nie przekracza:
- na osobę samotnie gospodarującą - 351 zł,
- na pierwszą osobę w rodzinie - 318 zł,
- na drugą i dalsze osoby w rodzinie powyżej 15 lat - 224 zł,
- na każdą osobę w rodzinie poniżej 15 lat - 160 zł,
Kwoty te podlegają waloryzacji zgodnie z zasadami określonymi w art. 35a ustawy o pomocy społecznej. (Tekst jednolity Dz. U. z 1998 r. Nr 64 poz. 414).
Ustawa o pomocy społecznej jako dochód rozumie wszystkie dochody bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, z wyłączeniem alimentów świadczonych na rzecz innych osób.
W polskim ustawodawstwie dotyczącym pomocy społecznej jako członków rodziny rozumie się wszystkie osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym.
Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego lub innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego.
Przepisy ustawy o pomocy społecznej przewidują wsparcie materialne poprzez system zasiłków. Zabezpieczeniem podstawowych środków na utrzymanie rodziny, w tym również dzieci w niej się znajdujących, jest:
1) zasiłek stały - przysługuje osobie niepodejmującej pracy lub rezygnującej z pracy w celu wychowania dziecka wymagającego stałej opieki i pielęgnacji, a dochód na osobę w rodzinie nie przekracza dochodu określonego w art.4, ust.1 ustawy. Jego wysokość wynosi 318 zł miesięcznie.
2) zasiłek okresowy - może być przyznany osobom i rodzinom, jeżeli dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego osoby lub rodziny, ustalonego zgodnie z art.4 ust.1 ustawy, a dochody oraz posiadane zasoby pieniężne nie wystarczają na zaspokojenie ich niezbędnych potrzeb, w szczególności ze względu na:
- długotrwałą chorobę,
- niepełnosprawność,
- brak możliwości zatrudnienia,
- brak uprawnień do renty rodzinnej po osobie, na której ciążył obowiązek alimentacyjny,
- możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego.
Zasiłek ten ustala się w wysokości stanowiącej różnicę między ustalonym dla danej osoby lub rodziny kryterium dochodowym a faktycznym dochodem tej osoby lub rodziny.
3) gwarantowany zasiłek okresowy - przysługuje osobie, która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych, pobieranego na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z powodu upływu okresu jego pobierania, a dochód rodziny nie przekracza kryterium dochodowego ustalonego zgodnie z art.4 ust.1 ustawy o pomocy społecznej oraz jeżeli w dniu utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz w okresie pobierania gwarantowanego zasiłku okresowego samotnie wychowuje co najmniej jedno dziecko do dnia ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do 15 roku życia.
4) specjalny zasiłek okresowy - może być przyznany w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobom lub rodzinom nie spełniającym kryterium dochodowego określonego w ustawie.
5) specjalny zasiłek celowy - może być przyznany w szczególnie uzasadnionych wypadkach osobom lub rodzinom nie spełniającym kryterium dochodowego określonego w ustawie. Zasiłek ten często wypłacany jest na określone cele związane z wychowaniem dzieci, takie jak: opłata internatu, zakup pomocy szkolnych, zakup odzieży.

Ogółem w 1997 roku ze świadczeń pomocy społecznej udzielono pomocy w formie zasiłków celowych i w naturze 718.475 rodzinom w kwocie 259.122.423 zł. Ze środków własnych gmin sfinansowano posiłek dla 577.745 dzieci i młodzieży w okresie nauki w szkole na łączną kwotę 86.481.362
Od 1996 roku zadania własne gminy w zakresie dożywiania dzieci i młodzieży są wspierane dotacją celową z budżetu państwa. Dożywianiem objęci są uczniowie w szkołach podstawowych, a w uzasadnionych wypadkach - w szkołach ponadpodstawowych. Posiłki są bezpłatne, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 200% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, ustalonego w ustawie o pomocy społecznej. Na realizację tego zadania w 1998 roku przewidziano 69.395 tys. zł. Ogółem w grudniu 1998 r. dożywianiem objęto 573.064 uczniów.

6. Współpraca z organizacjami rządowymi i pozarządowymi, zatrudniającymi lub zrzeszającymi pracowników socjalnych

W Polsce działają następujące stowarzyszenia zrzeszające pracowników socjalnych, z którymi współpracuje Departament Pomocy Społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej:
- Polskie Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych, które opracowało Kodeks Etyczny Pracownika Socjalnego,
- Stowarzyszenie Dyrektorów Samorządowych Ośrodków Pomocy Społecznej "Forum".





Dokumenty

© Departament Spraw Rodziny