|
|
Sprawozdanie dotyczące realizacji w Rzeczpospolitej Polskiej Konwencji o Prawach Dziecka w latach 1993-1998ROZDZIAŁ VI PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE1. Nazwisko i narodowość W myśl Konwencji każde dziecko powinno mieć prawo do zachowania swojej tożsamości, obywatelstwa, nazwiska. Polskie prawo o aktach stanu cywilnego (Ustawa z 29.09. 1986 r. ze zm.) stanowi, że urodzenie dziecka należy zgłosić w ciągu 14 dni od dnia urodzenia celem sporządzenia aktu urodzenia, w którym podane jest nazwisko i imię dziecka, płeć oraz dane osobowe rodziców. Przepisy prawa o obywatelstwie polskim oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego szczegółowo określają warunki sporządzenia aktu urodzenia dziecka, którego rodzice lub jedno z rodziców nie są znane. Polskie prawo nie dopuszcza sytuacji, w której dziecko nie miałoby sporządzonego aktu urodzenia. Ustawa z 19 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim stanowi m.in., że dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są obywatelami polskimi lub jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane lub jego obywatelstwo jest nieokreślone. W wypadku małżeństw mieszanych określenie obywatelstwa dziecka następuje na wniosek rodziców, złożony w ciągu trzech miesięcy od urodzenia dziecka. Spełnione są więc postanowienia art. 7 Konwencji w zakresie otrzymywania nazwiska i uzyskiwania obywatelstwa. 2. Zachowanie tożsamości Prawo dziecka do poznania swoich rodziców - zawarte w art. 7 Konwencji - funkcjonuje w Polsce z ograniczeniem zgłoszonym jako zastrzeżenie do art. 7 Konwencji. Polska zastrzega, że prawo dziecka przysposobionego do poznania swych rodziców naturalnych będzie podlegało ograniczeniom przez obowiązywanie rozwiązań prawnych umożliwiających przysposabiającym zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka. Jest to ważne w wypadku tzw. adopcji pełnej. Konwencja nakazuje w art. 8 poszanowanie prawa dziecka do zachowania swojej tożsamości, w tym: obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych zgodnych z prawem. System prawa polskiego jest zgodny z tym wymogiem. Realizują go przepisy prawa rodzinnego o władzy rodzicielskiej i osobistej styczności rodziców z dziećmi, przepisy postępowania cywilnego, a także ustawa o systemie oświaty (art. 13), w myśl której szkoła umożliwia uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i religijnej, poprzez naukę języka oraz własnej historii i kultury. W okresie objętym niniejszym sprawozdaniem doszło również do dostosowania polskich norm prawnych do przepisów Konwencji w zakresie zachowania tożsamości dziecka w wypadku adopcji zagranicznej. Zgodnie z nowelizacją Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw z 26 maja 1995 r. (Dz.U. Nr 83. poz. 417), przysposobienie, które powoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne, to znaczy wówczas, gdy w kraju nie można zorganizować dziecku odpowiednich warunków wychowania, przede wszystkim (ale nie tylko) w drodze jego przysposobienia (art. 114 k.r.o.). 3. Wolność wypowiadania się i ochrona prywatności Na uwagę zasługują postanowienia Konwencji przyznające dziecku prawo do kształtowania własnych poglądów i swobodnego ich wyrażania (art. 12 § 1), możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka (art. 12 § 2), prawo do przekazywania i otrzymywania informacji (art. 13), prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania (art. 14) oraz prawo do ochrony prawnej przed bezprawną i arbitralną ingerencją w sferę życia prywatnego, rodzinnego i domowego. Ratyfikując Konwencję, Polska złożyła deklarację będącą faktycznie modyfikacją postanowień zawartych w artykułach od 12 do 16 Konwencji. Deklaracja stwierdza, że "wykonywanie przez dziecko jego praw winno odbywać się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami." W ostatnim czasie Polska - ze względu na zgodność ustawodawstwa polskiego z unormowaniami Konwencji - podjęła kroki w celu wycofania wyżej wymienionych zastrzeżeń. W 1997 roku do Sejmu wpłynął projekt uchwały uznający m.in. za celowe wycofanie przez RP zastrzeżeń do art. 12, 13, 14 i 16 Konwencji. Wycofanie zastrzeżeń nie wpłynie ujemnie na respektowanie praw rodziców i na skuteczne wykonywanie obowiązków rodzicielskich. W tym kontekście warto przytoczyć art. 48 Konstytucji, który stanowi, że "Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania." 4. Prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania Respektowanie prawa dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania, sformułowanego w art. 14 Konwencji, jest realizowane w polskim prawie oświatowym poprzez zapis z art. 12 ustawy o systemie oświaty, który stanowi, że: "Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci, szkoły publiczne podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, szkoły publiczne ponadpodstawowe - na życzenie rodziców bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletniości o pobieraniu nauki decydują sami uczniowie." Ust. 2 tego artykułu zawiera delegację dla Ministra Edukacji Narodowej do określania, w drodze rozporządzenia i w porozumieniu z władzami kościołów i związków wyznaniowych, warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach. Prawo do nauki religii w szkołach, jako część wolności religijnej, jest zagwarantowane ustawą o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustawami o stosunku Państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych. Gwarancje takie zawiera także Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską . 5. Wolność zrzeszania się oraz pokojowych zgromadzeń Realizacja prawa dziecka do wolności zrzeszania się oraz pokojowych zgromadzeń (art. 15 Konwencji) znajduje swój wyraz w Ustawie o stowarzyszeniach (art. 3. Ustawy z 7.04.1989 r.), Prawie o zgromadzeniach (art. 1. Ustawy z dnia 5.07. 1990 r.) i Ustawie o systemie oświaty (art. 56). W myśl ustawy o stowarzyszeniach, prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionych praw publicznych. Małoletni w wieku od 16 do 18 lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzyszeń i korzystać z biernego i czynnego prawa wyborczego - z tym, że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych. Małoletni poniżej 16 lat, mogą - za zgodą przedstawicieli ustawowych - należeć do stowarzyszeń według zasad określonych w ich statutach. Jeżeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki. Natomiast Prawo o zgromadzeniach z 5 lipca 1990 r. stanowi, że każdy może korzystać z wolności pokojowego gromadzenia się. Wolność zgromadzania się podlega ograniczeniu ze względu na ochronę bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, zdrowia, moralności publicznej i respektowanie praw i wolności innych osób, czyli ze względów na które wskazuje art. 15 ust. 2 Konwencji. Ustawa Prawo o zgromadzeniach określa krąg podmiotów uprawnionych do organizowania zgromadzeń. Prawo to przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym, innym organizacjom i grupom osób. W ustawie o systemie oświaty wyraźnie podkreśla się, że "w szkole i placówce mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i organizacje, których celem jest działalność wychowawcza wśród dzieci i młodzieży albo rozszerzenie i wzbogacenie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły lub placówki" (ust. 1). Z kolei w ust. 2 określa się, iż ta działalność odbywa się za zgodą dyrektora szkoły i pozytywnej opinii rady szkoły lub placówki. Również ramowy statut szkoły publicznej (załącznik do zarządzenia MEN z 19 czerwca 1992 r. §35) uznaje, iż jedną z zasad, które winny być zachowane przy określaniu szczegółowych praw i obowiązków ucznia w statucie danej szkoły jest prawo ucznia do "wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową oraz zrzeszania się w organizacjach działających w szkole" (pkt. 1). Przytoczone przepisy świadczą o tym, że dziecko nie jest zobligowane do przynależności organizacyjnej i uznają jego prawo do swobody wyboru. Natomiast statuty organizacji dziecięcych i młodzieżowych zawierają zapisy o dobrowolnej przynależności swoich członków. W systemie oświaty mogą działać tylko te organizacje i stowarzyszenia, które posiadają prawną legalizację, a ich cele wychowawcze nie są sprzeczne z wartościami i celami wychowawczymi przyjętymi w ustawie o systemie oświaty. Jest to zgodne z ust. 2 art. 15 Konwencji, dotyczącym zakresu ograniczeń, swobody zrzeszania się i zgromadzeń. 6. Prawo do niepodlegania torturom i innego rodzaju okrutnemu, nieludzkiemu czy poniżającemu traktowaniu bądź karaniu Konwencja o Prawach Dziecka (art. 37) zabrania nieludzkiego traktowania, poniżania i karania dzieci. W tej kwestii wypada wskazać przede wszystkim na art. 72 ust. 2 Konstytucji, który przyznaje każdemu prawo żądania "od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją". Polskie prawo karne uznaje za przestępstwo znęcanie się nad małoletnim. Art. 207, określający podstawowy typ tego przestępstwa stanowi, że: "Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inna osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat". | ||
© Departament Spraw Rodziny |