Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji w roku 1997 Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku "O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży"

Rozdział I. Opieka medyczna nad dzieckiem poczętym i jego matką

1. Realizacja działań wynikających z art. 1, art. 2 ust. 1
Art. 1. Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej.
Art. 2.. 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności poprzez:
1) opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży.
Zadanie to było realizowane w 1997 r. w ramach "Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce", jako kontynuacji działań podjętych w 1995 r.
Główne cele programu ukierunkowane są na zmniejszenie:
- umieralności okołoporodowej,
- zachorowań i umieralności matek, płodów i noworodków,
- niekorzystnych następstw związanych z chorobami matek i dzieci poprzez poprawę jakości opieki okołoporodowej.
Od połowy roku program wdrożony został już w 8 regionach (poznańskim, bydgoskim, łódzkim, wrocławskim, krakowskim, szczecińskim, białostockim, lubelskim - łącznie w 37 województwach). Na podstawie stałego monitorowania programu, można stwierdzić, że w roku 1997 wskaźnik umieralności niemowląt obniżył się o 2 promile i wynosił 10,2‰.
Obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt było możliwe dzięki zaangażowaniu wielu osób na wszystkich szczeblach organizacyjnych służby zdrowia. Należy stwierdzić, że w celu obniżenia wskaźnika umieralności wiele instytucji biorących udział w programie, intensyfikowało szkolenia, doposażało we właściwy sprzęt medyczny zarówno do diagnostyki, jak i terapii kobiet ciężarnych, płodów i noworodków. W latach 1993 - 1997 obserwowano tendencję spadkową wskaźnika umieralności niemowląt (por. Tab. nr 1 załącznik). Stwarza to nadzieję, że założony na rok 2000 spadek wyżej wymienionego wskaźnika do 10‰ wydaje się w tej sytuacji realny.
W ostatnich latach zauważalny jest spadek ilości noworodków z niską masą urodzeniową. W roku 1993 na każde 100 urodzonych dzieci ośmioro z nich miało małą masę urodzeniową, a w roku 1997 mniej niż siedmioro dzieci na 100 rodziło się z małą masą urodzeniową, co w porównaniu z rozwiniętymi krajami europejskimi stanowi prawie dwukrotnie więcej.
Wskaźniki te pomimo tendencji spadkowej dalej są niepokojące, ponieważ w tej grupie noworodków występuje ok. 70% zgonów okołoporodowych. Ten relatywnie wysoki wskaźnik urodzeń z niską wagą urodzeniową jest spowodowany nieodpowiednim stylem życia kobiet ciężarnych (paleniem papierosów, nieodpowiednim odżywianiem się w okresie ciąży, nieodpowiednimi warunkami życia czy pracy, zanieczyszczeniem środowiska, itp.).
Przedwczesne porody spowodowane są podobnymi czynnikami ryzyka, takimi jak: palenie tytoniu, picie alkoholu, alkoholizm, różne choroby matki w czasie ciąży.
W Polsce istnieje ciągle wysoki odsetek ciąż i porodów z powikłaniami. Przy spadającej liczbie urodzeń stanowią one przyczynę aż 12% hospitalizacji kobiet w szpitalach publicznych.
Leczenie i prowadzenie ciąży patologicznej oraz leczenie płodu i noworodka, należą do jednych z najbardziej kosztownych procedur medycznych. Stąd też zakłady świadczące te usługi są najbardziej obciążone finansowo.
Opieka zdrowotna nad kobietą ciężarną w 1997 r. przedstawiała się następująco:
* w mieście 60,4% kobiet zostało objętych opieką,
* na wsi 44,3% kobiet zostało objętych opieką.
W roku 1997 wykonano 1 648 badań prenatalnych - inwazyjnych (por. Tab. nr 2 załącznik). W wyniku tych badań stwierdzono 83 przypadki patologiczne. Liczba badań wykonanych w wymienionych zakładach w roku 1997 była większa o 21 w porównaniu z rokiem ubiegłym (wzrost o 1,13%). Z powodu wykrytych patologii płodu lub innych przesłanek medycznych wskazujących na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu w 107 przypadkach dokonano przerwania ciąży.
W dalszym ciągu obserwuje się, w oddziałach ginekologiczno-położniczych pozytywne nastawienie do porodów rodzinnych. W wielu szpitalach na oddziałach ginekologiczno-położniczych stworzono odpowiednie warunki do prowadzenia porodów rodzinnych w systemie "rooming in".
W oddziałach położniczych istnieje możliwość stałego kontaktu matki z jej dzieckiem oraz sprawowania przez nią bezpośredniej opieki nad noworodkiem przy pomocy i pod nadzorem personelu medycznego. Oddziały położnicze stały się otwarte dla odwiedzających.
Dzięki konsekwentnie realizowanemu "Programowi upowszechnienia karmienia piersią" 24 szpitale w Polsce otrzymały, przyznawany przez UNICEF, zaszczytny tytuł "Szpital Przyjazny Dziecku". Pod względem ilości szpitali mających ten tytuł, Polska znajduje się w czołówce krajów europejskich.
Wszystkie działania związane z wdrażaniem i realizacją "Programu Opieki Perinatalnej w Polsce" odbywają się z udziałem Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej przy jego stałym nadzorze i współfinansowaniu (zakupy aparatury dla położnictwa i neonatologii). W roku 1997 na zakup sprzętu dla oddziałów położniczych i neonatologicznych Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej przeznaczyło 3,3 mln złotych.

2. Realizacja działań wynikających z art. 2 ust. 2
Art. 2. 2. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić obywatelom swobodny dostęp do metod i środków służących dla świadomej prokreacji.
Systematycznie prowadzona jest przez personel medyczny edukacja zdrowotna wśród młodzieży i młodych kobiet dotycząca troski o własne zdrowie oraz świadomego planowania rodziny. Prowadzone jest również systematyczne szkolenie zarówno lekarzy ginekologów, neonatologów, jak i położnych. Regułą jest prowadzenie szkoleń w regionalnych ośrodkach opieki prenatalnej. Ich organizatorami są: Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Polskie Towarzystwo Opieki Perinatalnej oraz Polskie Towarzystwo Neonatologiczne.
Edukację dotyczącą metod i środków służących świadomej prokreacji prowadzi się rutynowo w ramach oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia. Realizowana jest ona w "Poradniach dla Kobiet" na terenie całego kraju. Do roli edukatorów przygotowane są położne oraz częściowo lekarze ginekolodzy. Edukacja prowadzona jest przede wszystkim w formie przekazu bezpośredniego wzbogaconego formami wizualnymi oraz dystrybucją materiałów.
W poprzednich latach materiały dotyczące powyższych zagadnień wydawano centralnie, w roku 1997 ukazywały się w nakładzie 100 000 - 200 000 i były dostępne na terenie całego kraju. W roku 1997 z powodu braku pieniędzy znacznie ograniczono ilość publikacji przeznaczonych do dystrybucji. W szkoleniu personelu medycznego posługiwano się także broszurą, propagującą metody naturalnego planowania rodziny. Zakupiono ją nakładzie 25 000 egzemplarzy, przy zapotrzebowaniu 200 000 egzemplarzy.
W roku 1997 kontynuowano realizację programu (współfinansowanego przez UNFPA) "Promocja zdrowia matki i dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem planowania rodziny". Koordynatorem tego programu był Minister Zdrowia i Opieki Społecznej. Doświadczenia zdobyte podczas realizacji tego programu posłużą do opracowania standardów postępowania, przede wszystkim w opiece przedkoncepcyjnej. Na bazie programu wypracowane zostały również propozycje organizacji i funkcjonowania poradni dla rodziców, a także formy upowszechniania wiedzy w zakresie planowania rodziny.
W ramach realizacji programu "Promocja zdrowia matki i dziecka ze szczególnym uwzględnieniem planowania rodziny" opracowano materiały edukacyjne obejmujące zagadnienia planowania rodziny. W materiałach tych jako równorzędne przedstawiono informacje dotyczące środków antykoncepcyjnych oraz metod naturalnego planowania rodziny.
Dotychczas nie przeprowadzono w Polsce badań, które określiłyby znajomość metod naturalnego planowania rodziny w społeczeństwie.
Powołany w 1993 roku Krajowy Zespół Promocji Naturalnego Planowania Rodziny przy Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej nie miał możliwości pełnego działania z powodu braku wsparcia i zainteresowania ze strony władz resortu.
Pomimo skromnych środków organizacje pozarządowe (m.in. Instytut Naturalnego Planowania Rodziny, Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny, Towarzystwo Odpowiedzialnego Rodzicielstwa, Liga Małżeństwo - Małżeństwu) propagują wielowskaźnikowe metody naturalnego planowania rodziny opracowane przez różne autorytety medyczne.
Nauczaniem tych metod zajmują się także doradcy życia rodzinnego w Poradniach Przedmałżeńskich i Rodzinnych prowadzonych przez Kościół Katolicki (funkcjonuje 2 434 kościelnych poradni życia rodzinnego, w których pracuje 4 633 doradców życia rodzinnego). Inne kościoły i związki wyznaniowe nie publikują danych na temat działań prorodzinnych w tym zakresie.
Środki antykoncepcyjne dostępne są w ciągłej sprzedaży: osiem preparatów było dofinansowywanych z budżetu państwa, z czego trzy preparaty sprzedawano przy 30% odpłatności, a pięć przy 50% odpłatności ze strony pacjenta.
W roku 1997 sprzedaż tych środków wzrosła o 27,8% opakowań w stosunku do roku poprzedniego (por. Tab. nr 3). W roku 1996 dopłata budżetu państwa do środków antykoncepcyjnych stosowanych wewnętrznie wynosiła około 2,8 mln zł. Natomiast w roku 1997 kwota dopłat zwiększyła się do wartości około 16 mln zł.

3. Warunki dopuszczalności przerywania ciąży art. 4a ust. 1
Art. 4a. 1. Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,
3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
W dniu 4 stycznia 1997 roku weszły w życie przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 139, poz. 646). Zgodnie z postanowieniami zawartymi w wyżej wymienionej ustawie, przerwania ciąży w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej lub w przypadku gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu mógł dokonać wyłącznie lekarz w szpitalu. Natomiast zabiegi przerywania ciąży w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego lub gdy kobieta znajdowała się w ciężkich warunkach życiowych lub trudnej sytuacji osobistej mogli dokonać także lekarze w gabinetach prywatnych.
Na podstawie danych uzyskanych z poszczególnych województw w roku 1997 w oddziałach ginekologiczno-położniczych przeprowadzono ogółem 3 047 zabiegów przerwania ciąży (por. Tab. nr 4 załącznik).
Według niepełnych danych (z 7 województw) w warunkach ambulatoryjnych zostały dokonane 124 zabiegi przerwania ciąży (por. Tab. nr 5 załącznik).
W związku z zagrożeniem zdrowia i życia kobiety ciężarnej (art.4a pkt.1 ust.1) w ubiegłym roku było przeprowadzonych 409 zabiegów przerwania ciąży. Najwięcej, bo 48 zabiegów przeprowadzono w woj. katowickim, natomiast nie przeprowadzono takich zabiegów w woj. bialskopodlaskim, leszczyńskim, łomżyńskim, przemyskim, rzeszowskim, (por. tab. nr 9, załącznik do rozdziału I).
Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazujące na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy) spowodowały w 107 przypadkach dokonanie zabiegu przerwania ciąży. W 7 przypadkach dokonano zabiegu w sytuacjach, gdzie zachodziło uzasadnione podejrzenie, iż ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (art.4a ust. 1 pkt 3).
W ubiegłym roku obowiązywał zapis ustawy dopuszczający przerwanie ciąży w przypadku ciężkich warunków życiowych lub trudnej sytuacji osobistej kobiety ciężarnej. Z tego też powodu dokonano 2 524 zabiegów przerwania ciąży. W konsekwencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 1997 r. - przepis zezwalający na przerywanie ciąży z powodu ciężkich warunków życiowych kobiety utracił moc obowiązującą (Obwieszczenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego w Dz.U. z 1997 r. Nr 157, poz. 1040).

4. Realizacja działań wynikających z art. 4a ust. 8
Art. 4a. 8. Do prywatnych gabinetów lekarskich, w których dokonuje się przerwania ciąży, w zakresie wymagań jakimi powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia gabinetu prywatnego oraz w zakresie dotyczącym dokumentacji medycznej i sprawowania kontroli nad tymi gabinetami stosuje się odrębne przepisy.
Zgodnie z zapisem art. 4a ust. 8 w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy, prywatne gabinety lekarskie funkcjonowały w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 z późniejszymi zmianami ).
Możliwość wydania odpowiednich aktów prawnych regulujących wymagania, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia gabinetu prywatnego, zaistniała dopiero po wejściu w życie postanowień ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 28, poz. 152). W związku z upoważnieniem tej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wydał rozporządzenia:
1) z dnia 23 kwietnia 1998 r. w sprawach wydawania zezwoleń i wpisu do rejestru indywidualnych praktyk lekarskich i indywidualnych, specjalistycznych praktyk lekarskich oraz wzorów rejestrów (Dz.U. Nr 58, poz. 371),
2) z dnia 23 kwietnia 1998 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym urządzenia i pomieszczenia, w których można wykonywać indywidualną praktykę lekarską i indywidualną, specjalistyczną praktyką lekarską (Dz.U. Nr 58, poz. 372).
Ponadto przepis art. 54 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza stanowi, że nadzór nad indywidualną praktyką lekarską sprawuje właściwa okręgowa rada lekarska. W zakresie prowadzenia dokumentacji medycznej nadal obowiązujące są przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 grudnia 1992 roku w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych warunków jej udostępniania (Dz.U. Nr 3 z 1993 r., poz. 13).

5. Realizacja działań wynikających z art. 4a ust. 9
Art. 4a. 9 Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje zawodowe lekarzy, uprawniające do dokonania przerwania ciąży, oraz kwalifikacje lekarzy, o których mowa w ust. 5.
Zgodnie z treścią upoważnienia wymienionej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wydał rozporządzenie z dnia 22 stycznia 1997 r., w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzenia, że ciąża zagraża zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu (Dz.U. Nr 9, poz. 49) oraz rozporządzenie z dnia 13 lutego 1997 r., w sprawie kwalifikacji osób innych niż lekarz do przeprowadzenia konsultacji z kobietą ciężarną zamierzającą dokonać przerwania ciąży, tworzenia list osób konsultujących oraz sposobu i trybu przeprowadzania konsultacji (Dz.U. Nr 18, poz. 104).
W służbie zdrowia w przeciągu ostatnich lat dokonują się zmiany postaw wobec kobiet ciężarnych i poczętego dziecka. Dowartościowanie kobiety, macierzyństwa oraz dziecka wpływa na przychylną postawę matek w stosunku do własnej ciąży, porodu, a przede wszystkim dziecka.
W wyniku takich działań coraz mniej matek pozostawia swoje dzieci w szpitalach (por. Tab. nr 10 załącznik).





Dokumenty

© Departament Spraw Rodziny