Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji w roku 1999 Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku "O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży"

W roku 1999 zgodnie z ustawą przerwanie ciąży mogło być dokonane wyłącznie przez lekarza i jedynie w powyżej zapisanych przypadkach.
Zabiegi przerwania ciąży wynikające z dwóch pierwszych przesłanek mogły być przeprowadzone wyłącznie w szpitalu. Przerwanie ciąży w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, mogły być dokonywane również w prywatnych gabinetach.
Z danych uzyskanych z poszczególnych województw 21 wynika, że w 1999 roku wykonano ogółem 151 zabiegów przerwania ciąży, w tym, ani jednego w warunkach ambulatoryjnych 22.
Z powyższego zestawienia wynika, że zarówno w ujęciu absolutnym, jak i w przeliczeniu na ogólną liczbę urodzeń żywych liczba aborcji w 1999 roku zmniejszyła się dwukrotnie w porównaniu z poprzednim rokiem sprawozdawczym. W 1998 roku w przeliczeniu na 100 tys. urodzeń żywych wskaźnik aborcji wynosił 78,4 - tymczasem w roku 1999 na ogólną liczbę urodzeń przypadało 39,5 aborcji na 100 tys. urodzeń żywych.
W związku z zagrożeniem dla życia lub zdrowia matki w roku 1999 wykonano 94 przerwania ciąży 23. Z powodów pozytywnych wyników badań prenatalnych, które wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, wykonano 50 zabiegów 24. W roku 1999 dokonano jednego przerwania ciąży ze względu na uzasadnione podejrzenie, że powstała ona w wyniku czynu zabronionego 25.
Ustawodawca, określając warunki dopuszczalności przerywania ciąży, wprowadził jednocześnie do Kodeksu Karnego przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej za ich przekroczenie.
Zadania wynikające z obowiązku wykonywania ustawy realizowane są przez organy ścigania i sprawiedliwości na dwóch płaszczyznach:
1) ujawnianie i ściganie sprawców dzieciobójstw oraz nielegalnej aborcji,
2) prowadzenie szeroko pojętej działalności prewencyjnej na rzecz dziecka i rodziny

Policja podejmuje działania w przypadkach stwierdzonych przestępstw nielegalnej aborcji (czyn określony w art. 152 kk), dzieciobójstwa (art. 149 kk) i porzucenia małoletniego (art. 210 kk), ze szczególnym uwzględnieniem przypadków w których nastąpiła śmierć w wyniku porzucenia.
W 1999 roku zwiększyła się liczba stwierdzonych nielegalnych aborcji, z 17 w roku 1998 do 99 w roku 1999 26.
Zmniejszyła się liczba dzieciobójstw z 38 (w 1998 r.) do 31 (w 1999 r.). O 35,6% zmalała liczba porzuceń dzieci (do lat 15) - z 59 do 38 w 1999 r 27.
Powyższe dane statystyczne dotyczą przestępstw stwierdzonych - zgłoszonych organom ścigania lub przez nie ujawnionych - co do których w zakończonych postępowaniach przygotowawczych stwierdzono, iż posiadały znamiona przestępstwa, a nie pozwalają na formułowanie jednoznacznych ocen o działalności przestępczej w tym obszarze.
Policja oprócz ujawniania i ścigania sprawców przestępstw, aktywnie uczestniczy w ogólnopolskim froncie przeciwdziałania i zapobiegania występującym zjawiskom patologicznym. Prowadzone są również szeroko zakrojone działania prewencyjne na rzecz dzieci. Policja współuczestniczy w tworzeniu międzyinstytucjonalnego systemu pomocy osobom w trudnych sytuacjach, podejmując m.in. Działania informacyjno - edukacyjne, socjalne i wynikające z przepisów prawa.
Podczas interwencji domowych, oprócz wykonania rutynowych czynności, na policjantach spoczywa obowiązek właściwej diagnozy problemu, szybkiej oceny stopnia zagrożenia życia i zdrowia członków rodziny oraz udzielenia im pomocy nie tylko doraźnej ale też prowadzącej do rozwiązania powstałej sytuacji. Policjanci monitorują wszelkie nieprawidłowości i patologie w rodzinie oraz akty przemocy, szczególnie w stosunku do dzieci. W przypadkach wykraczających poza swoje kompetencje, Policja wnioskuje o udzielenie pomocy poszkodowanym przez odpowiednie służby społeczne.
W celu podniesienia skuteczności interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie, wprowadzona została procedura "Niebieskich Kart" - obowiązująca na terenie całego kraju. Nową inicjatywą centralną, z jaką pod koniec ubiegłego roku wystąpiła Komenda Główna Policji, jest "policyjny telefon dla ofiar przestępstw", który zostanie uruchomiony bezpłatnie na terenie całego kraju.
Na szczeblu lokalnym Policja jest wielokrotnie inicjatorem lub współorganizatorem punktów informacji oraz pomocy psychologiczno-prawnej, "Niebieskiej Lini", policyjnych telefonów zaufania. Utrzymywany jest stały, roboczy kontakt z wszystkimi instytucjami i organizacjami zajmującymi się na co dzień opieką i wychowaniem, pomocą medyczno-psychologiczną i socjalną.

Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury kontynuowały w 1999 r. działania zmierzające do realizacji przepisów Ustawy przy uwzględnieniu zmian wynikających z przepisów kodeksu karnego, wprowadzonego w życie w dniu 1 września 1998 r.
W 1999 r. zarejestrowano w skali kraju 62 sprawy o przestępstwa objęte zakresem regulacji ustawy 28.
Z podanej liczby 62 zarejestrowanych spraw:
- w 50 z nich - wszczęto postępowania przygotowawcze,
- w 12 sprawach - po sprawdzeniu informacji zawartych w zawiadomieniach o przestępstwie, odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Podstawę wszczęcia postępowań przygotowawczych lub przeprowadzenia postępowań sprawdzających stanowiły:
- w 15 sprawach - zawiadomienia zespołów opieki zdrowotnej (w 7 - ordynatorów oddziałów ginekologiczno-położniczych szpitali, w 3 - dyrekcji szpitali, w 3 - lekarzy pogotowia ratunkowego, w 1 - dyżurnego działu pomocy doraźnej i w 1 - Instytutu Ginekologii i Położnictwa Akademii Medycznej),
- w 12 przypadkach - zawiadomienia samych kobiet ciężarnych w związku z przebytym poronieniem lub nielegalnym - bez ich zgody lub za zgodą wyrażoną pod presją osób najbliższych - przerwaniem ciąży,
- w 14 sprawach - zawiadomienia innych osób o nielegalnym przerwaniu ciąży (w tym w 12 przypadkach - złożone przez męża kobiety ciężarnej, w 1 - przez konkubenta, w 1 - przez sąsiadów),
- w 8 przypadkach - zawiadomienia o znalezieniu płodu ludzkiego złożone przez przypadkowe osoby (3 - o znalezieniu ich w śmietnikach, 3 - na osadnikach w oczyszczalniach ścieków, 1 - w zabudowaniach gospodarczych, 1 - w kanale odprowadzającym wodę),
- w 5 sprawach - zawiadomienia anonimowe przekazane organom ścigania,
- w 5 przypadkach - ustalenia wynikające z innych spraw karnych prowadzonych w organach prokuratury i policji,
- w 1 sprawie - zawiadomienie złożone przez redakcję gazety, po potwierdzeniu przez dziennikarzy - w związku z ogłoszeniem prasowym - nielegalnej praktyki przerywania ciąży w jednym z prywatnych gabinetów ginekologicznych,
- w 1 sprawie - doniesienie Stowarzyszenia Obrony Praw Dziecka,
- w 1 ze spraw - materiały przesłane jednostce prokuratury przez sąd, po ich wyłączeniu z toczącego się postępowania sądowego w innej sprawie karnej.

Poza prowadzonymi w formie śledztw lub dochodzeń postępowaniami wszczętymi w 1999 r., kontynuowano również 4 postępowania przygotowawcze, zarejestrowane w poprzednim okresie statystycznym 29.
Przedmiotem wymienionych postępowań było uzasadnione podejrzenie zaistnienia następujących przestępstw:
- z art. 152 § 1 i 2 kk (względnie art. 152 b d.kk) - przerwanie ciąży za zgodą kobiety ciężarnej, lecz z naruszeniem przepisów cytowanej ustawy - w 47 sprawach,
- z art. 153 § 1 i 2 kk - stosowanie przemocy wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerwanie ciąży, bądź też przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadzenie kobiety ciężarnej do przerwania ciąży - w 6 sprawach,
- z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 153 § 1 kk - usiłowanie doprowadzenia przemocą wobec kobiety ciężarnej do przerwania ciąży - w 1 z postępowań.

Z wymienionych 54 spraw prowadzonych w jednostkach prokuratury w formie śledztw lub dochodzeń w 1999 r. zakończono merytorycznie 40, w tym:
- w 6 sprawach skierowano akty oskarżenia do sądów przeciwko 11 oskarżonym,
- w 1 z nich skierowano wniosek do sądu o umorzenie postępowania karnego z uwagi na niepoczytalność sprawcy czynu oraz o zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia go w szpitalu dla psychicznie chorych,
- w 33 sprawach postępowania umorzono, w tym:
- w 20 z nich - wobec niepopełnienia czynu lub braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia (art. 17 § 1 pkt 1 kpk),
- w 6 z nich - wobec ustalenia, iż czyn nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego (art. 17 § 1 pkt 2 kpk),
- w 1 sprawie - wobec przedawnienia karalności przestępstwa (art. 17 § 1 pkt 6 kpk)
- w 6 sprawach - wobec niewykrycia sprawcy przestępstwa.

Z pozostałych 14 prowadzonych postępowań przygotowawczych - 12 pozostaje w toku, natomiast w 2 - postępowania zawieszono z uwagi na długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą ich kontynuowanie.
Analiza materiału dowodowego zgromadzonego w 20 sprawach umorzonych wobec niepopełnienia przestępstwa lub braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 17 § 1 pkt 1 kpk) oraz w 6 z nich - wobec ustalenia, iż czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego (art. 17 § 1 pkt 2 kpk) wykazała, że decyzje w tych sprawach zapadły po wszechstronnym wyjaśnieniu okoliczności zdarzeń, mających postać samoistnych poronień, obumarcia płodu, powikłań związanych z przebiegiem ciąży i stanem zdrowia kobiet ciężarnych.
Wyjaśnienie okoliczności tych zdarzeń miało formę procesową i polegało na przesłuchaniu zarówno pokrzywdzonych, jak i pozostałych świadków, zgromadzeniu niezbędnej dokumentacji lekarskiej, ekspertyzach i zasięganiu opinii biegłych lekarzy różnych specjalności. Charakter zdarzeń będących przedmiotem postępowań przygotowawczych w sprawach tego rodzaju, a także okoliczności, w jakich dochodziło np. do samoistnych poronień czy powikłań ujawnionych w późniejszych badaniach lekarskich, niejednokrotnie nie pozwalały na jednoznaczne określenie czasu, miejsca i przyczyn ich zaistnienia i ustalenia ewentualnego przyczynienia się osób trzecich do takich zdarzeń. Z tego też względu znaczący procent spraw stanowią postępowania zakończone ich umorzeniem na wymienionych wyżej podstawach prawnych.
Z kolei w 6 sprawach umorzonych wobec niewykrycia sprawców takich czynów podejmowane są nadal czynności zmierzające do ustalenia osób dokonujących wbrew przepisom ustawy zabiegów przerywania ciąży bądź osób pomagających w ich dokonywaniu i nakłaniających kobiety ciężarne do poddania się takim zabiegom.
Niepokojącym zjawiskiem jest wzrastająca liczba stwierdzonych przypadków odnalezienia płodu porzuconego przez kobiety lub pomagające im w tym osoby najbliższe. W świetle ustaleń poczynionych w 8 takich sprawach wszczętych w 1999 r. stwierdzić jednak należy, iż w części tych spraw przeprowadzone oględziny zewnętrzne i wewnętrzne płodu ludzkiego pozwalają na ustalenie, że nie był on zdolny do życia pozałonowego. Spośród wymienionych przypadków w 3 z nich ustalenia w tym zakresie potwierdziły zdolność noworodka do życia poza organizmem matki, w 5 z nich - wykluczyły taką możliwość.
Należy stwierdzić, iż przedstawione w niniejszej informacji dane dotyczące liczby zarejestrowanych w jednostkach prokuratury spraw, rodzaju podjętych w nich decyzji merytorycznych oraz treści zapadłych wyroków sądowych - nie pozwalają na sformułowanie jednoznacznych ocen zarówno co do skali zjawiska, jak i wniosków w zakresie skuteczności samej ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 78 z późn. zmianami) oraz uregulowań zawartych w obowiązującym kodeksie karnym w ograniczaniu rozmiarów nielegalnej aborcji.